Plac Świętego Piotra na Watykanie - kolumnada Berniniego, fontanny oraz egipski obelisk

Plac św. Piotra (wł. Piazza San Pietro) na Watykanie jest bez wątpienia jednym z najbardziej rozpoznawalnych miejsc na świecie. Jednocześnie należy też do najznamienitszych przykładów rzymskiego baroku i jest jednym z najlepszych dowodów kunsztu oraz wyobraźni słynnego Gian Lorenzo Berniniego.

Artykuł ten jest częścią naszego przewodnika opisującego zwiedzanie Watykanu.

Jak wygląda plac św. Piotra?

Otoczony kolumnadą plac św. Piotra składa się z dwóch części:

• głównego eliptycznego obszaru w kształcie zbliżonym do rzymskiego amfiteatru i o długości około 200 metrów (blisko 240 metrów razem z kolumnadą),
• mniejszej części w kształcie trapezoidalnej, która znajduje się bezpośrednio przy fasadzie bazyliki.

Plac może pomieścić nawet kilkaset tysięcy wiernych, ale na pierwszy rzut oka nie wydaje się wcale aż tak obszerny. Przysłuchując się spacerującym turystom można czasami usłyszeć nawet lekki jęk zawodu. Paradoksalnie te negatywne komentarze są dużą pochwałą dla umiejętności barokowego architekta, który osiągnął ten efekt dzięki perspektywie i odpowiedniej wysokości otaczającej plac kolumnady. Dla łatwiejszego uświadomienia sobie rozmiaru placu warto porównać go ze słynnym Koloseum, które ma długość "zaledwie" 188 metrów!

Plac św. Piotra przed zmianami Gian Lorenzo Berniniego

Plac św. Piotra od średniowiecza był miejscem spotkań pielgrzymów udających się do bazyliki zbudowanej na grobie pierwszego papieża. Można nawet zaryzykować twierdzenie, że było to ostatnie rzymskie forum.

Warto jednak pamiętać, że aż do wielkiej przebudowy Berniniego plac nie miał konkretnego kształtu. Było to po prostu miejsce spotkań wiernych otoczone fasadami zabudowań sąsiedniej dzielnicy Borgio.

Jednym z problemów był brak schronienia przed słońcem oraz deszczem, przed czym chroniły tymczasowe namioty oraz korytarze, które wznoszono w trakcie świąt i różnych uroczystości.

Obelisk Watykański - egipski obelisk na placu św. Piotra

Pośrodku placu św. Piotra dumnie wznosi się wysoki na niemal 26 metrów egipski obelisk. Na szczycie antycznej kolumny postawiono krzyż z fragmentem relikwii Krzyża Świętego w środku, o czym przypomina jedna z łacińskich sekwencji wyryta na podstawie monumentu. Wysokość konstrukcji razem z krzyżem to blisko 40 metrów.

Historia obelisku jest ściśle powiązana z historią Wzgórza Watykańskiego. W pierwszej połowie I wieku cesarz Kaligula rozpoczął na tym obszarze budowę cyrku, która została dokończona blisko dwie dekady później już za panowania Nerona. Kaligula zdążył jeszcze zlecić przywiezienie do Rzymu olbrzymiego granitowego obelisku, który wcześniej ozdabiał forum w Aleksandrii oraz egipską świątynie w mieście Heliopolis.

Na szczycie wysokiej kolumny umieszczono pozłacaną kulę, która dziś wystawiona jest w Pałacu Konserwatorów w Muzeach Kapitolińskich. Według legendy w jej środku znajdowały się prochy samego Juliusza Cezara.

W IV wieku cesarz Konstantyn Wielki zlecił budowę bazyliki, która powstała w miejscu antycznego cyrku. Projektując nową świątynie nie zdecydowano jednak o zburzeniu obelisku, który aż do XVI wieku stał obok jednej z najważniejszych chrześcijańskich świątyń.

Decyzje o przeniesieniu kolumny na obecne miejsce podjął papież Sykstus V w 1586 roku. Głowa kościoła o pomoc poprosiła architekta Domenico Fontanę, który w tym samym czasie odpowiadał za prace budowlane przy Bazylice św. Piotra. Cała operacja wymagała olbrzymich nakładów finansowych oraz pracy setek osób.

Na szczycie obelisku umieszczono krzyż, a na podstawie monumentu wygrawerowano kilka łacińskich sekwencji. Wśród napisów możemy odnaleźć m.in. napis brzmiący:

CHRISTVS VINCIT
CHRISTVS REGNAT
CHRISTVS IMPERAT
CHRISTUS AB OMNI MALO PLEBEM SVAM DEFENDAT

co możemy przetłumaczyć jako:

CHRYSTUS ZWYCIĘŻA
CHRYSTUS KRÓLUJE
CHRYSTUS PANUJE
NIECHŻE CHRYSTUS LUD SWÓJ OD WSZELKIEGO ZŁA CHRONI

Dwa z czterech pozostałych napisów przypominają, że to Sykstus V był odpowiedzialny za wzniesienie i poświęcenie monumentu.

Kolumnada oraz nowy wygląd placu projektu Gian Lorenzo Berniniego

Urzędujący od 1655 roku Papież Aleksander VII za punkt honoru postawił sobie przebudowanie najważniejszego katolickiego placu, który od momentu zakończenia budowy nowej Bazyliki św. Piotra w pierwszej połowie XVII wieku nie przystawał klasą do nowej budowli. Celem przebudowy było również umożliwienie jak największej ilości wiernych możliwości zobaczenia papieża w trakcie obrzędów.

Stworzenie nowego projektu zlecono w 1656 roku jednemu z największych mistrzów tamtego czasu - Gian Lorenzo Berniniemu. Bernini przed rozpoczęciem prac budowlanych przygotował dwa modele nowego placu. Kamień węgielny pod przebudowę położono 28 sierpnia 1657 roku, a zaledwie kilka dni później architekt wrócił z trzecim, finalnym projektem, który samodzielnie i bez konsultacji zaaprobował Aleksander VII. Prace budowlane trwały dekadę, a plac do użytku oddano w 1667 roku.

Nowy plac podzielony został na dwie części: trapezoidalny fragment umiejscowiony bezpośrednio przed przednią fasadą bazyliki oraz na główną część w kształcie elipsy. Kształt placu według źródeł kościelnych ma symbolizować "matczyne ręce kościoła wyciągnięte do wiernych (i nie tylko)". Można spotkać się też z teoriami, że eliptyczny kształt miał nawiązywać do antycznych budowli (amfiteatry czy cyrki), które były świadkiem prześladowań wczesnych chrześcijan.

Plac otoczono czterorzędową kolumnadą składającą się z 284 kolumn toskańskich w porządku doryckim oraz niewielkiej ilości pilastrów. Pomiędzy kolumnami prowadzą trzy przejścia - dwa węższe po lewej i prawej stronie, oraz szerokie na dwa wozy przejście środkowe. Na szczycie kolumnady umieszczono statuy 140 świętych autorstwa uczniów Berniniego, w tym rzeźbę pochodzącego z Polski Jacka Odrowąża dłuta Lazzaro Morelliego. Postać polskiego świętego nazywanego Hiacyntem (Hyacinth) możemy zobaczyć na lewej (południowej) kolumnadzie na wysokości fontanny i stosunkowo łatwo ją wypatrzyć. Wystarczy odnaleźć fragment, gdzie balustrada wychodzi lekko do przodu. Pierwsza rzeźba jeszcze przed wysunięciem balustrady (od strony wschodniej) przedstawia polskiego dominikanina trzymającego w prawym ręku monstrancje (charakterystyczne naczynie liturgiczne).

Oprócz postaci świętych na kolumnadzie możemy wypatrzyć też herb Aleksandra VII, który umieszczono aż w sześciu miejscach.

Fontanny na placu św. Piotra

Po północnej i południowej stronie obelisku stoją dwie bliźniacze fontanny. Pierwsza z nich, umiejscowiona po stronie północnej, jest autorstwa architekta Carlo Maderno i powstała w latach 1612-1614, czyli zanim Bernini przeprojektował plac, ale już po wzniesieniu egipskiego obelisku pod koniec XVI wieku.

W 1667 roku papież Klemens X zlecił Berniniemu zaprojektowanie drugiej fontanny, która miała ozdobić południową część placu. Bernini zachował podobieństwo do dzieła Maderno, a nowy wodotrysk oddano do użytku w 1677 roku.

Droga Pojednania - Via della Conciliazione

Od Zamku św. Anioła do placu św. Piotra prowadzi szeroka i długa na około 500 metrów Via della Conciliazione (pol. Droga Pojednania). Stojąc na jej wschodnim końcu zobaczymy fasadę Bazyliki św. Piotra oraz znaną na całym świecie kopułę.

Nie każdy turysta zdaje sobie jednak sprawę, że ulica ta powstała dopiero w pierwszej połowie poprzedniego stulecia. Wcześniej w miejscu szerokiej arterii znajdowały się gęste zabudowania rzymskiej dzielnicy (rione) Borgio. Widok na fasadę bazyliki możliwy był dopiero po wydostaniu się z gąszcza uliczek, co przypominało sytuacje z Placem św. Marka w Wenecji.

Przebudowa okolicy była następstwem podpisania Traktatów laterańskich w 1929 roku, które określiły granice państwa Watykan. Za stworzenie projektu nowej trasy odpowiadał włoski architekt Marcello Piacentini, a prace trwały od połowy lat 30. do 1950 roku.

Zwiedzanie placu św. Piotra

Na plac możemy wejść za darmo o każdej porze dnia i nocy. W nocy okolica jest bezpieczna, ale może nie być zbyt przyjemna z powodu dużych grup przesiadujących tam bezdomnych, z których część potrafi zachowywać się głośno i obcesowo. Przy samym wejściu na plac niemal zawsze stoi jednak wojsko lub policja.

Plac otoczony jest barierkami i na jego teren możemy dostać się jednym ze specjalnie wydzielonych wejść. Główne wejście znajduje się na końcu ulicy Via della Conciliazione (przy uliczce Largo degli Alicorni). Drugie z wejść znajdziemy w zachodniej części ulicy Via Paolo VI (pomiędzy kolumnami).

W środku dnia plac jest niemal zawsze pełen ludzi, ale często już po 18:00-19:00 zaczyna się robić luźno. O 21:00 plac potrafi być niemal całkowicie pusty.

Podobnie rano - przychodząc o godzinie 6:30-7:00 oprócz nas na placu będzie kilkanaście osób. Są to najlepsze godziny jeśli chcemy zrobić dobre zdjęcia lub na spokojnie podziwiać fasadę bazyliki, fontanny oraz rzeźby umieszczone na szczycie kolumnady.