Muzea Watykańskie - zwiedzanie, bilety, kolekcja

Muzea Watykańskie (wł. Musei Vaticani) stanowią jedną z największych i najcenniejszych kolekcji dzieł sztuki na świecie. W ich skład wchodzą eksponaty gromadzone na przestrzeni wieków przez kolejnych papieży. Zbiory, wystawiane w kilku połączonych ze sobą budynkach z różnych okresów, zostały podzielone na oddzielne muzea oraz wystawy.

Nasz przewodnik po Muzeach Watykańskich podzieliliśmy na trzy sekcje. Pierwsza z nich dostarcza informacji na temat biletów i zasad zwiedzania. Druga sekcja poświęcona jest opisowi kolekcji oraz najważniejszych eksponatów. Na samym końcu znajdziecie garść wskazówek praktycznych, które mogą okazać się pomocne podczas planowania wizyty.

Muzea Watykańskie - informacje podstawowe

Oprócz sal z dziełami sztuki, w skład kompleksu Muzeów Watykańskich wchodzi również Pałac Apostolski (lub inaczej Pałac Watykański), w którym zobaczymy Kaplicę Sykstyńską oraz prywatne apartamenty i pokoje reprezentacyjne papieży. Muzea Watykańskie z Pałacem Watykańskim połączone są długimi galeriami, które wykorzystywane są również jako pomieszczenia wystawowe.

Planując odwiedziny Muzeów Watykańskich, powinniśmy pamiętać, że liczba sal oraz ilość eksponatów potrafią zakręcić w głowie - i nawet spędzając w środku cały dzień, nie będziemy w stanie zapoznać się z całą kolekcją w stopniu zadowalającym. Na wystawach znajduje się nawet 20 000 eksponatów, a placówka w swoich zbiorach posiada trzy razy więcej obiektów!

Wewnątrz zazwyczaj przebywają tłumy turystów, zwłaszcza w sezonie letnim, kiedy to liczne wycieczki grupowe odwiedzają muzeum – w związku z tym zwiedzanie może okazać się mniej komfortowe niż w naszych oczekiwaniach.

Zwiedzanie Muzeów Watykańskich

Przed wyruszeniem na zwiedzanie Muzeów Watykańskich warto zdać sobie sprawę z dwóch istotnych kwestii:

• Jest to jedno z największych muzeów świata, na które składa się kilkadziesiąt sal.
• Należy również do grona najczęściej odwiedzanych muzeów na świecie, do którego rokrocznie przybywają miliony turystów.

Szczególnie w sezonie letnim musimy się więc przygotować na obecność tłumów innych turystów. Naszym zdaniem nie warto planować szybkiego zwiedzania - korytarze i sale ciągną się kilometrami, a w pośpiechu nie nacieszymy się kolekcją. Jeśli planujemy połączyć zwiedzanie Muzeów Watykańskich z wizytą w Bazylice św. Piotra, warto zacząć od wizyty w świątyni i odwiedzić ją wcześnie rano (pamiętajcie jednak, że rano, czyli po godzinie 7:00, możecie nie zostać wpuszczeni do Grot Watykańskich). Następnie możemy udać się do muzeum.

Bilety do Muzeów Watykańskich w 2023 roku - gdzie je zakupimy i ile kosztują?

Wstęp do Muzeów Watykańskich kosztuje 17€. Uczniowie oraz studenci do 25. roku życia (posiadający ważną legitymację) mogą skorzystać z ulgi i zapłacić 8€. Dla dzieci poniżej 6. roku życia wstęp jest darmowy.

Aktualne ceny biletów możemy sprawdzić na oficjalnej stronie.

Bilety można nabyć bezpośrednio w kasie muzeum lub online pod tym adresem. Zakup przez internet wiąże się z dodatkową opłatą rezerwacyjną w wysokości aż 4€, lecz pozwala na uniknięcie kolejki do kasy.

Uwaga! Kasy biletowe zamykane są na dwie godziny przed zamknięciem muzeum.

Istnieje tylko jedna możliwość wcześniejszego wyjścia z Muzeów Watykańskich, a mianowicie przejście dla grup z Kaplicy Sykstyńskiej bezpośrednio do Bazyliki św. Piotra. To wejście jest jednak dobrze oznakowane (z wyraźnym zakazem przejścia) i nie da się z niego skorzystać nieświadomie.

Według nas najlepszą strategią jest omijanie naganiaczy i unikanie zbędnej dyskusji.

Czy warto zakupić bilet online do Muzeów Watykańskich?

Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Naszym zdaniem w sezonie zimowym (z wyjątkiem okresów okołoświątecznych), można spokojnie stanąć w kolejce. Warto jednak unikać godzin szczytu i nie przychodzić bezpośrednio po otwarciu (a np. godzinę później), aby ominąć największe grupy.

W sezonie letnim sytuacja jest inna. Kolejki potrafią być długie, zwłaszcza przed południem. Z naszych obserwacji możemy wyciągnąć wnioski, że po godzinie 12:00 tłum zdecydowanie maleje, ale w każdy dzień może to wyglądać inaczej. Jeśli chcecie uniknąć ryzyka oczekiwania w długiej kolejce pod prażącym słońcem, zakup biletu online może okazać się rozsądnym wyborem.

Darmowe wejście do Muzeów Watykańskich

W każdą ostatnią niedzielę miesiąca, o ile nie przypada ona na dzień zamknięcia muzeów, wejście jest darmowe. Należy jednak pamiętać, że kolejki, zwłaszcza w miesiącach najintensywniej obleganych przez turystów, bywają ekstremalnie długie. Jeśli przyjechaliśmy do Rzymu na krótko, możemy po fakcie żałować cennego czasu spędzonego w kolejce, który moglibyśmy poświęcić na spacery po urokliwych zakątkach Wiecznego Miasta lub odwiedzenie innych atrakcji Rzymu.

Dojazd i wejście do Muzeów Watykańskich

Wejście do Muzeów Watykańskich usytuowane jest w północnej części murów watykańskich (współrzędne geograficzne: 41.906750, 12.453576). Do środka prowadzi monumentalna brama zbudowana w 1930 roku, która oddalona jest o około kilometr od Placu św. Piotra.

Jeśli chcielibyśmy przyjechać metrem, możemy wysiąść na jednej ze stacji linii czerwonej: Ottaviano lub Cipro. Stamtąd pozostanie nam do przejścia nieco ponad 500 metrów.

Ile czasu poświęcić na zwiedzanie Muzeów Watykańskich?

Jeśli zamierzamy przejść trasę krótszą, ograniczając się do drogi do Kaplicy Sykstyńskiej i obserwacji wystaw w korytarzach, to wizyta może zająć nam zaledwie godzinę. Z drugiej strony, czy warto kupować drogi bilet i ominąć większość tak wspaniałych zbiorów?

Niektórzy odwiedzający, zwłaszcza uczestnicy wycieczek, przechodzą przez większość wystaw w ciągu dwóch godzin. Według nas jednak, rozsądne minimum na zwiedzenie całego kompleksu to przynajmniej trzy do czterech godzin. Nie zapominajmy, że Muzea Watykańskie należą do największych placówek kulturalnych na świecie, a na miejscu możemy spędzić nawet cały dzień.

Dni i godziny otwarcia w 2023 roku

Muzea Watykańskie są czynne od poniedziałku do soboty, a także w ostatnią niedzielę miesiąca, lecz w skróconych godzinach. Ostatnia niedziela jest także dniem darmowego wstępu, ale warto mieć na uwadze, że na miejscu potrafią przebywać wtedy niezliczone tłumy. Muzea są zamknięte przez kilka dni w roku, w tym w pierwszy i drugi dzień świąt Bożego Narodzenia czy 1 listopada.

Aktualne godziny otwarcia najlepiej sprawdzić na oficjalnej stronie.

Może się też zdarzyć, że podczas naszej wizyty niektóre z sal czy apartamentów będą zamknięte lub niedostępne dla turystów.

Muzea Watykańskie - najważniejsze kolekcje i dzieła

Muzea Watykańskie składają się z kilku samodzielnych muzeów i wystaw, tworząc razem jeden rozległy kompleks. Poniżej znajdziecie zwięzły przewodnik po watykańskich zbiorach, który ma na celu ułatwienie planowania wizyty. Skoncentrowaliśmy się na najistotniejszych kolekcjach i dziełach sztuki, doskonale zdając sobie sprawę, że opisaliśmy zaledwie mały wycinek całości. Dążyliśmy do tego, aby nasze opisy podążały za kolejnością zwiedzania, ale nie zawsze udało nam się to idealnie (zwłaszcza że każdy zwiedzający może obrać nieco inną trasę!).

Pinakoteka (wł. Pinacoteca)

Zwiedzanie Muzeów Watykańskich rozpoczynamy od Pinakoteki. Watykańska Galeria Obrazów może poszczycić się kolekcją blisko 500 dzieł największych mistrzów, datujących się od średniowiecza (mniej więcej od XII wieku) aż po XIX wiek, prezentowanych w 18 salach. Wśród przedstawionych artystów znajdują się takie sławy jak: Caravaggio, Giotto, Fra Angelico, Leonardo da Vinci, Michał Anioł czy Rafael. Należy jednak pamiętać, że są to głównie prace o motywach religijnych, w tym na przykład tryptyki czy obrazy, które wcześniej zdobiły ołtarze.

Niektóre z dzieł, na które warto zwrócić uwagę:

• tryptyk Stefaneschi autorstwa Giotto z początku XIV wieku (sala II),
• cztery prace Rafaela w sali VIII, w tym słynna Transfiguracja (Przemienienie Pańskie), którą dokończył uczeń mistrza Giulio Romano,
• obraz przedstawiający św. Hieronima ze Strydonu na pustyni autorstwa Leonardo da Vinci (sala IX); obok świętego leży lew, który z powodu stanu dzieła nie wygląda zbyt realistycznie,
• Ukrzyżowanie św. Piotra pędzla Gudio Reni, realistyczne Złożenie Chrystusa do grobu autorstwa Caravaggio oraz Ostatnia Komunia św. Hieronima autorstwa barokowego mistrza Domenichino (sala XII),
• obraz olejny pt. Adam i Ewa w ogrodzie Eden pędzla Petera Wenzela, który wyróżnia się realizmem fauny i floty (sala XVI).

W sali XVII odkryjemy zupełnie inną kategorię eksponatów. Znajdują się tam wstępne prace z gipsu i gliny autorstwa Gian Lorenzo Berniniego. Rzeźbiarz stworzył je podczas przygotowań do realizacji dwóch swoich projektów w Bazylice św. Piotra: ołtarza w Kaplicy Najświętszego Sakramentu (wł. Altare del Santissimo Sacramento) oraz tzw. Krzesła św. Piotra, które mieści się w apsydzie.

W sali XVIII zobaczymy z kolei różne ikony z okresu od XV do XIX wieku.

Dziedziniec szyszki (wł. Cortile della Pigna)

Do najbardziej znanych obszarów kompleksu Muzeów Watykańskich zaliczyć można Dziedziniec szyszki (wł. Cortile della Pigna), który swoją nazwę zawdzięcza monumentalnej rzeźbie szyszki z brązu, zdobiącej fontannę umieszczoną w niszy. Tę imponującą rzeźbę odnaleziono w okolicach Panteonu, a niektóre hipotezy sugerują, że mogła ona zdobić wierzchołek tej antycznej budowli.

Centralnym punktem placu jest olbrzymia instalacja zatytułowana Sfera w Sferze (wł. Sfera con sfera), znana również jako Wielka Kula lub Złota Kula. Autorem dzieła jest włoski rzeźbiarz Arnaldo Pomodoro, który stworzył je w 1990 roku.

Muzeum Pio-Clementino (wł. Museo Pio-Clementino)

Muzeum Pio-Clementino, mieszczące się w dawnym Pałacu Belwederskim, skupia się na antycznych znaleziskach, takich jak rzeźby, popiersia czy mozaiki. Posiada jedną z najbardziej imponujących kolekcji antyków na świecie, co sprawia, że jest to nasza ulubiona część Muzeów Watykańskich. Moglibyśmy spędzić tam cały dzień, zwłaszcza że starożytność to okres, który uwielbiamy!

Za twórcę muzeum można uznać papieża Juliusza II, który ambitną przebudową dziedzińca i ogrodów, zleconą architektowi Donato Bramantemu na początku XVI wieku, chciał nawiązać do najważniejszych willi rzymskich cesarzy (zwłaszcza Willi Hadriana w Tivoli).

Najważniejsze rzeźby z kolekcji papieża Juliusza II były początkowo eksponowane na dziedzińcu zwanym Dziedzińcem Statui (wł. Cortile delle Statue). Wśród nich znajdowały się takie arcydzieła jak Apollo Belwederski czy Tors Belwederski (oba zawdzięczają swoją nazwę Pałacowi Belwederskiemu), a także Grupa Laokoona, odnaleziona na terenie ruin Złotego Domu Nerona. Kolekcja powiększała się przez kolejne wieki, i dziś Watykan może pochwalić się wieloma starożytnymi arcydziełami.

Obecna nazwa placówki oddaje hołd papieżom Klemensowi XIV i Piusowi VI, którzy w drugiej połowie XVIII wieku stworzyli podwaliny pod dzisiejsze muzeum. Dzięki ich decyzji przebudowano i rozbudowano Pałac Belwederski, umożliwiając przygotowanie obszernych sal wystawowych.

Poniżej opisaliśmy najciekawsze pomieszczenia w Muzeum Pio-Clementino.

Oktagonalny dziedziniec

Cortile Ottagono, czyli Ośmiokątny Dziedziniec, jest miejscem, gdzie od początków XVI wieku prezentowano kolekcję papieża Juliusza II. Jego obecny, ośmiokątny kształt oraz wygląd to rezultat przebudowy dokonanej pod koniec XVIII wieku za pontyfikatu Piusa VI.

To właśnie tu stoi grecka rzeźba zatytułowana Grupa Laokoona. Przedstawia ona tragiczną historię kapłana Laokoona oraz jego dwóch synów, którzy zostali uśmierceni przez morskie węże. Laokoon, który ostrzegał Trojan przed wprowadzeniem do miasta drewnianego konia, został zaatakowany przez dwa wypełzające z wody węże podczas składania ofiary Posejdonowi. Trojanie odebrali to jako słuszny gniew bogów, sprowokowany protestami przed przyjęciem skierowanego do nich daru. Jednakże prawdziwe świętokradztwo Laokoona polegało na złamaniu obietnicy czystości i celibatu złożonej wcześniej Apollinowi.

Grupę Laokoona odnaleziono w XVI wieku w odkrytej części Złotego Domu (łac. Domus Aurera) Nerona. Dzieło to zachowało się w niezwykle dobrym stanie. Monumentalizm rzeźby pozwala na wysnucie hipotezy, że zajmowała ona reprezentacyjne miejsce w cesarskiej rezydencji.

Innym wyjątkowym eksponatem, który zasługuje na uwagę, jest ponad dwumetrowa marmurowa rzeźba przedstawiająca Apollina Belwederskiego. Ta majestatyczna postać, wyrazista w formie i bogata w detale, stanowi kolejny dowód na mistrzostwo i finezję starożytnej sztuki rzeźbiarskiej.

Sala Muz

Sala delle Muse wyróżnia się posągiem Apollina w otoczeniu muz, datowanym na II wiek, oraz innymi rzeźbami znalezionymi w Willi Cassiusa w pobliżu Tivoli. Nie wszystkie elementy tych dzieł zachowały się w oryginalnym stanie. Na przykład, w przypadku wspomnianej grupy rzeźbiarskiej przedstawiającej Apollina z muzami, dodane zostały nowe głowy.

Centralne miejsce w sali zajmuje Tors Belwederski (wł. Belvedere Torso), wykuty przez Apolloniosa z Aten w I wieku p.n.e. Dzieło to inspirowało samego Michała Anioła, który potrafił studiować je całymi godzinami.

Sala Greckiego Krzyża

Sala a Croce Greca słynie z sarkofagów św. Heleny, matki cesarza Konstantyna Wielkiego, oraz Konstantyny, jego córki. Sarkofag Konstantyny pierwotnie stał w okrągłym mauzoleum (wł. Mausoleo Santa Costanza), zbudowanym przy wczesnochrześcijańskiej bazylice kawałek za Murem Aureliana. Mauzoleum to zachowało się w bardzo dobrym stanie i warto je odwiedzić, zwłaszcza ze względu na świetnie zachowane mozaiki sufitowe w korytarzu otaczającym centralną część budowli. W miejscu oryginalnego sarkofagu, wystawianego w Muzeach Watykańskich, stoi obecnie kopia.

Sala Zwierząt

W Sali degli Animali, podzielonej na dwie części, prezentowane są mozaiki oraz rzeźby związane bezpośrednio z motywem zwierząt. Szczególną uwagę warto zwrócić na dwie rzeźby tzw. psów Molossów, przedstawiające rasę psów gończych, występujących w czasach antycznych w zachodnio-północnej Grecji.

Na co jeszcze warto zwrócić uwagę w Muzeum Pio-Clementino?

• Galeria Masek (wł. Gabinetto delle Maschere) - wyróżniająca się mozaikami podłogowymi przywiezionymi z Willi Hadriana w Tivoli.
• Sala Bigi (wł. Sala della Biga) z majestatycznym rydwanem zaprzężonym w dwa konie; pojazd tego typu w czasach antycznych nazywany był właśnie bigą.

Antyczne rzeźby i mozaiki można podziwiać także w tzw. Nowym Skrzydle (wł. Braccio Nuovo), które gromadzi zabytki zagrabione przez wojska napoleońskie i odzyskane dzięki staraniom znanych osobistości, takich jak rzeźbiarz Antonio Canova. Dzieła z tej tematyki znajdziemy też w Muzeum Chiaramonti (wł. Museo Chiaramonti).

Muzeum Egipskie (wł. Museo Gregoriano Egiziano)

Muzeum Egipskie zostało ufundowane w 1839 roku przez papieża Grzegorza XVI. W dziewięciu salach zgromadzono znaleziska pochodzące z antycznego Egiptu oraz rzymskie prace, które naśladują styl egipski. Rzymianie, po podbiciu lub przejęciu kontroli nad danym regionem, chętnie czerpali z jego dorobku kulturowego, co dotyczyło zarówno Grecji, jak i Egiptu.

Jaskrawym przykładem fascynacji Rzymian starożytnym Egiptem jest Piramida Cestiusza, zlokalizowana w południowej części historycznego Rzymu. Jako ciekawostkę warto dodać, że nieopodal Bazyliki św. Piotra znajdowała się jeszcze większa piramida (znana jako Meta Romuli), niestety zniszczona przez papieża Aleksandra VI pod koniec XV wieku podczas przebudowy ulic prowadzących na Watykan.

W kolekcji watykańskiej znajdziemy różnorodne egipskie artefakty, takie jak sarkofagi, mumie, znaleziska grobowe, rzeźby czy przedmioty związane z Aleksandrią, miastem zarządzanym niegdyś przez Greków.

Muzeum Etrusco (wł. Museo Gregoriano Etrusco)

Kolejną inicjatywą papieża Grzegorza XVI było ufundowanie Muzeum Etruskiego, powstałego dwa lata przed Muzeum Egipskim. Kolekcja tego muzeum obejmuje między innymi wyroby z brązu i terakoty, rzeźby oraz bogaty zbiór biżuterii odnalezionej w grobowcach etruskich i rzymskich. Jeśli chcielibyście dowiedzieć się więcej o cywilizacji etruskiej, warto wybrać się do Narodowego Muzeum Etruskiego.

Galeria Gobelinów (wł. Galleria degli Arazzi)

Galeria Gobelinów zawiera dzieła wykonane w różnych okresach, głównie w XVI i XVII wieku, a także pojedyncze prace z XV, takie jak Zabójstwo Juliusza Cezara, uszyte w manufakturze we Flandrii.

Gobeliny z XVI wieku zostały wyprodukowane w Brukseli, na podstawie szkiców Rafaela i jego uczniów. Przedstawiają one sceny ewangeliczne, takie jak Rzeź niewiniątek według św. Mateusza czy Zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Początkowo zdobiły one Kaplicę Sykstyńską, jednak w 1838 roku zostały przeniesione na obecne miejsce.

Gobeliny z XVII wieku skoncentrowane są na scenach z życia papieża Urbana VIII (Maffeo Barberini) i wyprodukowane zostały w Rzymie, w manufakturze Barberinich, należącej do bratanka głowy kościoła. Obrazują one zarówno wydarzenia przed objęciem urzędu papieża, jak zakończenie studiów czy wybór na kardynała, jak i późniejsze, takie jak konsekracja Bazyliki św. Piotra, która odbyła się 18 listopada 1626 roku.

Galeria Map Geograficznych (wł. Galleria delle Carte Geografiche)

Galeria Map Geograficznych to korytarz o długości ponad 100 metrów, w którym zawieszono kolekcję 40 map przedstawiających tereny Państwa Papieskiego. Ich twórcą jest zakonnik Ignazio Danti, który stworzył je w latach 1580-1583 na zamówienie papieża Grzegorza XIII. Mimo imponujących rozmiarów, korytarz jest dość wąski, warto więc poczekać na opuszczenie go przez wycieczki, aby móc dokładniej przyjrzeć się mapom wiszącym na ścianach.

Mapy rozmieszczone są zgodnie z porządkiem geograficznym - po jednej stronie umieszczone są regiony położone wzdłuż Morza Liguryjskiego i Morza Tyrreńskiego, po drugiej zaś te, które znajdują się bliżej Adriatyku.

Sala Sobieskiego (wł. Sala Sobieski)

Sala Sobieskiego stanowi prawdziwą gratkę dla turystów z Polski. Jej centralnym elementem jest obraz autorstwa Jana Matejki, przedstawiający Jana III Sobieskiego pod Wiedniem.

Szczegóły dotyczące tego arcydzieła możecie znaleźć w artykule: Jan Sobieski pod Wiedniem - historia powstania obrazu Matejki z Muzeum Watykańskiego w Rzymie.

Innym polskim śladem w Muzeach Watykańskich jest fresk na sklepieniu Galerii Kandelabrów (Galleria dei Candelabri), o którym więcej dowiecie się z tego tekstu.

Apartamenty Borgia (wł. Appartamento Borgia)

Apartamenty Borgia to zespół prywatnych pomieszczeń w Pałacu Apostolskim, które ozdobiono podczas pontyfikatu papieża Aleksandra VI (Rodrígo de Borgia) pod koniec XV wieku. Po śmierci Aleksandra apartamenty te zostały porzucone i pozostawały nieużywane aż do końca XIX wieku. Wtedy to papież Leon XIII podjął decyzję o odrestaurowaniu fresków i innych dzieł sztuki, udostępniając te wyjątkowe pomieszczenia publiczności. Szukając odpowiedzi na pytanie, dlaczego tak wystawne pomieszczenia porzucono, trzeba przyjrzeć się niezbyt moralnemu życiu Aleksandra, który zasłynął z suto zakrapianych bankietów, spędzanych w towarzystwie kurtyzan i pań lekkich obyczajów.

Głównym autorem fresków był Bernardino di Betto, znany jako Pinturicchio, który w swoich pracach posłużył się stylem nazywanym groteską. Termin ten nawiązuje do fresków odkrytych chwilę wcześniej w Złotym Domu Nerona. Odkrywcy dostali się do jego wnętrza od góry, wydrążając dziurę w suficie. Przez dłuższy czas sądzono, że dokopano się do ukrytej groty, a dopiero późniejsze badania archeologiczne pozwoliły określić pierwotne przeznaczenie kompleksu. Freski ścienne, odnalezione w tym antycznym pałacu, wywarły znaczący wpływ na artystów epoki renesansu.

Galeria Współczesnej Sztuki Sakralnej (wł. Collezione d'Arte Contemporanea)

Tuż za Apartamentami Borgia, a częściowo także w nich samych, papież Paweł VI w 1973 roku założył Galerię Współczesnej Sztuki Sakralnej. W jej zbiorach, obok prac innych znakomitych twórców, znaleźć można między innymi Pietę Vincenta van Gogha, wykonaną w charakterystycznym dla tego artysty stylu, czy też rzeźbę zatytułowaną Le Penseur, będącą dziełem Auguste Rodina.

Pokoje Rafaela (wł. Stanze di Raffaello)

Pokoje Rafaela, znane także jako stanze, to cztery wyjątkowe reprezentacyjne pomieszczenia Pałacu Apostolskiego. Zostały one ozdobione malowidłami ściennymi przez Rafaela Santiego i jego uczniów na specjalne zamówienie papieża Juliusza II. Juliusz, który nie chciał mieszkać w apartamentach zajmowanych wcześniej przez jego zdemoralizowanego poprzednika Aleksandra VI, postanowił stworzyć nową, pełną przepychu część pałacu.

Jednakże nie był to jedyny śmiały projekt tego papieża. To właśnie za jego pontyfikatu zburzono wczesnochrześcijańską Bazylikę św. Piotra, rozpoczynając budowę nowej według projektu Donato Bramantego. Co więcej, to Juliusz II powierzył Michałowi Aniołowi zadanie ozdobienia sklepienia w Kaplicy Sykstyńskiej.

Każda ze "stanze" posiada inny motyw wiodący i została udekorowana w innych latach. Projekt był na tyle ambitny, że przez cały okres jego realizacji Rafaelowi towarzyszyła grupa uczniów, wspierających go w malowaniu fresków.

Niestety, zarówno papież Juliusz, jak i sam Rafael, nie doczekali zakończenia tego imponującego przedsięwzięcia. Po śmierci słynnego artysty, jego dzieło kontynuowali uczniowie, wśród których na szczególną uwagę zasługuje Giulio Romano.

Stanza di Constantino

Stanza di Constantino, czyli Sala Konstantyna, to pomieszczenie, w którym malowidła powstały już po śmierci Rafaela. Prawdopodobnie są one dziełem jego ucznia, Giulio Romano. Sala ta, wykorzystywana do organizacji oficjalnych ceremonii, kryje w sobie fascynujące obrazy.

Na ścianach przedstawiono tu sceny z życia Konstantyna Wielkiego, pierwszego chrześcijańskiego cesarza Rzymu, który wprowadził "Edykt mediolański" legalizujący nową wiarę. Postać Konstantyna jest jednak niejednoznaczna, a analizując jego politykę po przejściu na chrześcijaństwo, trudno jest nie kwestionować autentyczności jego przemiany. Bardzo możliwe, że podszedł do tego wyjątkowo pragmatycznie, motywowany raczej prywatnym interesem niż głęboką wiarą, co można streścić słowami: skoro nowy Bóg pomógł mi wygrać wojnę, to jestem zobowiązany spełnić wobec niego swoją powinność - w innym wypadku mógłby mnie ukarać. Tak właśnie, według ówczesnych wierzeń, mieli zachowywać się pogańscy bogowie rzymscy.

W sali możemy podziwiać następujące sceny:

• Objawienie Krzyża, z którym Konstantyn zetknął się przed bitwą przy moście Mulwijskim (Ponte Molle, istnieje do dziś). Według tradycji, Konstantyn zobaczył na niebie krzyż i usłyszał głos mówiący, że pod tym znakiem zwycięży. Cesarz zlecił umieszczenie krzyża na tarczach swoich żołnierzy, czemu przypisał późniejsze zwycięstwo nad Maksencjuszem. Sytuacja ta zmieniła całkowicie życie chrześcijan w Cesarstwie Rzymskim - Konstantyn nawrócił się na nową wiarę, a po wprowadzeniu Edyktu mediolańskiego chrześcijanie mogli legalnie budować swoje bazyliki.
• Bitwa Konstantyna z Maksencjuszem, ukazująca słynną bitwę przy moście Mulwijskim z 312 roku.
• Chrzest Konstantyna w baptysterium na Lateranie,
• Donacja Rzymu, przedstawiająca klękającego Konstantyna, który wręcza papieżowi Sylwestrowi I dokument nazywany Donacją Konstantyna (łac. Constitutum Constantini). Akt ten miał symbolicznie uprawomocnić nadanie Kościołowi Katolickiemu wyjątkowych uprawnień, stawiając katolickich duchownych na równi z senatorami. Sam papież miał zostać wyniesiony do rangi równej cesarzowi. Owe wyobrażenie, choć imponujące, nie mogło mieć miejsca, a sam dokument uważany jest za sfałszowany. Niemniej jednak, przez wieki papieże korzystali z tej legendarnej donacji jako narzędzia legitymującego swoją ekspansyjną politykę. Dzisiaj, mając wiedzę o dziejach Rzymu, trudno wyobrazić sobie, że cesarz o tak imponującej władzy mógłby klękać przed kimkolwiek na świecie, oddając tak znaczące uprawnienia jakiejkolwiek instytucji.

Stanza di Eliodoro

Stanza di Eliodoro, czyli Sala Heliodora, zawdzięcza swoją nazwę jednemu z malowideł przedstawiającemu dramatyczną scenę Wypędzenie Heliodora ze świątyni z biblijnej Drugiej Księgi Machabejskiej. To wydarzenie opisuje próbę Heliodora, wysłannika króla Syrii, zrabowania skarbów świątyni jerozolimskiej i jego nagłe wypędzenie przez jeźdźca z dwoma pomocnikami, których, jak głosi tradycja, miał zesłać Bóg.

Co ciekawe, w lewym rogu malowidła Rafael umieścił trzy postacie: samego siebie, papieża Juliusza II oraz swojego przyjaciela, Marcantonio Raimondiego.

Pomieszczenie to wykorzystywane było do prywatnych audiencji papieża.

Oprócz sceny Wypędzenie Heliodora ze świątyni, ściany tej sali zdobią również inne malowidła:

• Wyzwolenie św. Piotra – ukazuje pierwszego papieża, wyzwalanego przez anioła w obecności śpiących strażników. Artysta zastosował tu intrygujący efekt, umieszczając całą scenę za kratami. Według ewangelii wydarzenie to miało miejsce w Jerozolimie, po aresztowaniu apostoła przez Heroda Wielkiego.
• Msza Bolseńska - przedstawia scenę mszy świętej z 1265 roku w mieście Bolsena, podczas której z hostii (opłatka) zaczęła nieoczekiwanie cieknąć krew.
• Spotkanie Leona Wielkiego z Attylą - obrazuje moment, w którym święci Piotr i Paweł z mieczami objawili się obu władcom, co skłoniło przywódcę Hunów, zwanego także Biczem Bożym, do zrezygnowania z podboju Rzymu. Jeśli dobrze się przyjrzymy, w tle zobaczymy słynne Koloseum.

Stanza della Segnatura ze Szkołą Ateńską

Stanza della Segnatura, Sala Podpisów, służyła Juliuszowi za bibliotekę. Jej nazwa nawiązuje do faktu, że wcześniej papież podpisywał w niej oficjalne dokumenty i listy, nazywane bullami papieskimi. Sala ta była pierwszym z udekorowanych apartamentów, a każdy z fresków stanowił alegorię jednego z czterech głównych tematów: Filozofii, Literatury, Teologii i Prawa.

Wśród malowideł znajduje się słynna Szkoła Ateńska, która przedstawia antycznych filozofów (motyw Filozofii). Wiele z tych postaci zostało upodobnionych do renesansowych mistrzów. Na pierwszym planie widzimy Heraklita, którego twarz przypomina Michała Anioła, siedzącego na schodach i opierającego się o marmurowy blok. Tuż za nim, na szczycie schodów, stoi Platon z rysami Leonarda da Vinci, z uniesionym palcem wskazującym ku górze.

Cała sceneria rozgrywa się w budowli, której architektura przypomina układem nową Bazylikę św. Piotra. Co ciekawe, w momencie powstawania tego dzieła Bazylika była jeszcze na etapie projektowania i wstępnych prac budowlanych.

Inny z fresków w tej sali przedstawia poetów i artystów na wzgórzu Parnas (motyw Literatury). Pośrodku sceny siedzi Apollo, otoczony przed dziewięć muz. Wśród artystów są m.in. Dante (druga postać u góry po lewej, przedstawiona z profilu) oraz Homer (spoglądający w górę, tuż obok Dantego).

Z kolei malowidło zatytułowane Spór o Najświętszy Sakrament stanowi doskonały przykład renesansowej symboliki, rozdzielając życie doczesne od niebiańskiego. Na tronie w niebie zasiadają Chrystus, Maryja oraz Jan Chrzciciel, otoczeni postaciami biblijnymi, a nad nimi góruje Bóg Ojciec. W scenie ziemskiej odbywa się dyskusja nad cudem eucharystii, w której uczestniczą chrześcijańscy teologowie i papieże.

Stanza dell'Incendio di Borgo

Stanza dell'Incendio di Borgo, Sala Pożaru Borgio, to pomieszczenie, w którym organizowano oficjalne spotkania Państwa Papieskiego. Istnieją przesłanki, że malowidła zdobiące tę salę są dziełem Giulio Romano, ucznia Rafaela, który wiernie podążał za koncepcją swojego mistrza.

Wewnątrz tego pomieszczenia można podziwiać cztery imponujące freski ścienne, każdy z nich przedstawiający ważne wydarzenie historyczne. Są to:

• Koronacja Karola Wielkiego, która odbyła się w starej Bazylice św. Piotra 25 grudnia 800 roku.
• Bitwa o Ostię, która przedstawia zwycięską bitwę morską z 849 roku, stoczoną przez wojska papieskie z Saracenami. Wybór akurat tej bitwy nawiązywał prawdopodobnie do ogłoszonej przez Leona X krucjaty przeciw Turkom.
• Pożar w Borgio - dramatyczna scena z 847 roku, ukazująca pożar, który zagrażał Bazylice św. Piotra. Zgodnie z legendą, pożoga ustała, kiedy papież Leon IV wykonał znak krzyża. W górnej części malowidła ledwo zauważalny jest Ojciec Święty, natomiast na pierwszym planie widoczni są mieszkańcy uciekający przed płomieniami lub błagający o ratunek.
• Przysięga Leona III - malowidło ukazuje ważny moment w historii Kościoła - papież Leon III przysięga na Ewangelię, dowodząc swojej niewinności. Wydarzenie to miało miejsce na dzień lub dwa przed koronacją Karola Wielkiego.

Kaplica Sykstyńska

Wielu turystów wybiera się do Muzeów Watykańskich tylko w jednym celu: aby ujrzeć słynną Kaplicę Sykstyńską, ozdobioną malowidłami Michała Anioła oraz innych wybitnych mistrzów. To w tym miejscu, po śmierci lub ustąpieniu papieża, organizowane jest konklawe, zgromadzenie mające na celu wyłonienie nowego przywódcy Kościoła. Kaplica została zbudowana między 1475 a 1483 rokiem podczas pontyfikatu Sykstusa IV. Jej nazwa pochodzi właśnie od imienia tego papieża, co warto zapamiętać. Zdarzyło nam się dawniej usłyszeć, jak jedna z dziennikarek telewizji informacyjnej uparcie nazywała słynną kaplicę kaplicą sekstyńską...

Początkowo kaplica nie posiadała zdobionego sklepienia, a jej sufit pokrywał motyw gwiaździstego nieba, znany z niektórych rzymskich kościołów (na przykład z Bazyliki Santa Maria Sopra Minerva przy Panteonie, gdzie znajduje się także rzeźba przedstawiająca Jezusa z Krzyżem dłuta Michała Anioła). Za dekoracje dwóch bocznych ścian Kaplicy Sykstyńskiej odpowiadali znani renesansowi artyści, w tym Sandro Botticelli czy Domenico Ghirlandaio.

Michał Anioł pierwsze zlecenie udekorowania kaplicy otrzymał od Juliusza II, z którym z tego powodu popadł w otwarty konflikt. Chwilę wcześniej papież zamówił u artysty swój monumentalny pomnik grobowy. Michał Anioł uznał, że będzie to zwieńczenie jego kariery i najważniejszy życiowy projekt. Artysta zdążył zrobić wszystkie plany i nawet wybrać marmur, ale projekt ostatecznie nie doszedł do skutku, ponieważ papież chciał pilnie rozpocząć pracę w kaplicy. Co warte odnotowania, po śmierci Juliusza jego grobowiec powstał, ale w mniej monumentalnej formie. Michał Anioł wziął udział w projekcie i wyrzeźbił dobrze znanego siedzącego Mojżesza (do zobaczenia w Bazylice św. Piotra w Okowach niedaleko Koloseum). W oryginalnej wersji rzeźb miało być jednak znacznie więcej.

Ostatecznie, artysta zgodził się stworzyć fresk na sklepieniu kaplicy, który stał się jednym z najbardziej znanych dzieł w historii sztuki. Mistrz namalował wiele scen ze Starego Testamentu, w tym Stworzenie Adama, które zna niemal każdy. Michał Anioł nad swoim arcydziełem pracował przez cztery lata - od 1508 do 1512 roku. Generalnie w tamtych czasach nie był to nadmiernie wydłużony termin, ale musimy pamiętać, że artysta cały czas pracował na wysokim rusztowaniu, ze skrzywioną szyją i blisko farby, której krople kapały mu prosto na twarz.

Druga z prac Michała Anioła, fresk Sąd Ostateczny na ołtarzowej ścianie, powstał blisko trzy dekady później na zlecenie papieża Klemensa VII. Artysta tworzył swoje dzieło przez niemal pięć lat - od 1536 do 1541 roku. Efekt końcowy wywołał spore kontrowersje, których powodem była całkowita nagość postaci. Papież Paweł IV zdecydował o zamalowaniu miejsc intymnych - zadania tego podjął się uczeń Michała Anioła, Daniele da Volterra. Na szczęście całkiem niedawno usunięto dodaną warstwę, dzięki czemu słynny fresk widoczny jest w oryginalnej wersji.

Jeżeli pragniemy zobaczyć Kaplicę Sykstyńską bez tłumów turystów, warto wyczekać odpowiedni moment w ciągu dnia (czasami trzeba długo czekać, ale wystarczy, że będzie chwilowy przestój w wycieczkach i kaplica potrafi opustoszeć) lub odwiedzić ją bliżej godzin zamknięcia. W drugiej połowie dnia tłumy są zwykle znacznie mniejsze, co umożliwia bardziej intymne doświadczenie tego wyjątkowego miejsca.

Muzeum Chrześcijańskie Piusa (wł. Museo Pio Cristiano)

W tej kolekcji zaprezentowano sarkofagi oraz różnorodne artefakty z wczesnochrześcijańskich katakumb i miejsc pochówku pierwszych wyznawców chrześcijaństwa. Więcej o tym nekropoliach przeczytacie w naszym artykule Katakumby Rzymu - praktyczny przewodnik po podziemnych nekropoliach.

Wystawa Powozów i Karoc (wł. Padiglione delle Carrozze)

Jednym z często pomijanych zakątków muzeum jest Wystawa Powozów i Karoc. A przynajmniej tak nam się wydaje, zważywszy na to, że zawsze spotykaliśmy tam nie więcej niż kilka osób, nawet gdy tłumy gromadziły się na dziedzińcu i w innych częściach muzeum. Wejście do tej części muzeum jest nieco ukryte, a sama ekspozycja znajduje się w wydłużonym pomieszczeniu pod Kwadratowym Ogrodem (wł. Giardino Quadrato).

Ekspozycja prezentuje powozy konne, samochody i inne pojazdy używane przez papieży na przestrzeni dekad. Wśród różnorodnych eksponatów znajdziemy tak unikalne przedmioty jak samochód Fiat Campagnola, w którym postrzelono papieża Jana Pawła II, czy XIX-wieczną karetę zwaną Gran Gala Berlina. W pomieszczeniu wyświetlany jest również film ukazujący kulisy zamachu na polskiego papieża, który przybliża odwiedzającym te dramatyczne wydarzenia.

Spiralne schody (zwane też Schodami Bramantego)

Naszą wycieczkę w Muzeach Watykańskich kończymy schodząc po podwójnych spiralnych schodach, które zapewne większość czytelników miała okazję zobaczyć chociaż raz na jednym z licznych zdjęć. Nie każdy zdaje sobie jednak sprawę, że jest to stosunkowo młoda konstrukcja, datowana na 1932 rok, a jej projektantem był włoski architekt Giuseppe Momo.

Czasami nazywa się je Schodami Bramantego, na część Donato Bramante, który na początku XVI wieku stworzył projekt schodów łączących Pałac Belwederski z dziedzińcem. Oryginalne schody nie są już dzisiaj dostępne do zwiedzenia, a Momo w swoim projekcie jedynie wzorował się na nich – stąd ich obecna, potoczna nazwa.

Inne kolekcje

Na terenie Muzeów Watykańskich można także zobaczyć inne kolekcje, w tym lapidaria z wczesnochrześcijańskimi inskrypcjami oraz Muzeum Misyjno Etnologiczne (wł. Musei Missionairo Etnologico), gdzie zgromadzono różnorodne przedmioty zebrane przez katolickich misjonarzy na przestrzeni lat.

Muzea Watykańskie - wskazówki i informacje praktyczne

Oto kilka wskazówek i zaleceń dotyczących zwiedzania Muzeów Watykańskich:

• Zdjęcia: W Muzeach Watykańskich wykonywanie zdjęć jest dozwolone, lecz bez użycia kijków do selfie oraz statywów. Należy również unikać korzystania z funkcji flash. Wyjątkiem jest Kaplica Sykstyńska, gdzie obowiązuje kategoryczny zakaz robienia zdjęć.
• Ubiór: Podczas zwiedzania Muzeów Watykańskich zaleca się schludny strój, z zasłoniętymi kolanami i ramionami.
• Przechowalnia bagażu: Na teren kompleksu nie wejdziemy z dużymi plecakami, walizkami, siatkami lub torbami. Na szczęście istnieje możliwość zostawienia ich w darmowej przechowalni.
• Posiłek: W obrębie Muzeów Watykańskich działa kawiarnia, ale z perspektywy polskiego turysty ceny mogą wydawać się wysokie. Dodatkowym problemem mogą być kolejki. Dlatego warto zabrać ze sobą przekąski i zamkniętą butelkę wody, które można spożyć na dziedzińcu.

Dodatkowe wskazówki na udane zwiedzanie:

• Zabierzmy ze sobą długopis i na miejscu pobierzmy mapę, a następnie odznaczajmy każde z odwiedzonych miejsc - dzięki temu będziemy mieć pewność, że odwiedziliśmy wszystko to, co chcieliśmy - tym bardziej, że część muzeów nie znajduje się bezpośrednio przy głównej trasie zwiedzania.
• Zazwyczaj w salach znajdują się tłumy turystów, ale często jest to "sztuczny" tłok napędzany wycieczkami. Czasem wystarczy chwilę poczekać, by móc cieszyć się opustoszałą salą czy galerią.
• Przed przyjazdem warto zapoznać się z podstawowymi informacjami o kolekcji, by na miejscu nie czuć się zagubionym.
• Jeśli jakaś wystawa nas nie interesuje, najlepiej od razu ją ominąć i skupić się na pozostałych. Każde dodatkowe 30 minut spędzone nad czymś, co nie leży w naszych zainteresowaniach, to większe zmęczenie i strata czasu.

Kiedy najlepiej wybrać się do Muzeów Watykańskich?

Muzea Watykańskie cieszą się ogromną popularnością przez cały rok, ale jeśli chcecie uniknąć tłumów, warto rozważyc wybór okresu zimowego (od listopada do marca, z wyjątkiem przedświątecznych okresów). Wtedy turystów jest zauważalnie mniej, a mając trochę szczęścia będziemy miec niektóre sale praktycznie tylko dla siebie.

Warto także zwrócić uwagę na pewną nietypową zależność, którą zauważyliśmy. Największe tłumy przy kasach pojawiają się równo na otwarcie; są to zarówno grupy, jak i osoby prywatne. Nasze obserwacje wskazują, że w zależności od sezonu, kolejki zauważalnie się zmniejszają lub znikają od 2 do 4 godzin po otwarciu, a wewnątrz panuje wtedy spokojniejsza atmosfera. Warto jednak pamiętać, że wszystko może zależeć od konkretnego dnia, więc nie ma gwarancji – przybycie o godzinie 13:00 w sezonie może oznaczać trafienie na długą kolejkę.

Czy Muzea Watykańskie można zwiedzać z małymi dziećmi?

Muzea Watykańskie są przyjazne dla rodzin z małymi dziećmi i można je zwiedzać z wózkami dziecięcymi. Jeśli napotkamy problem z przejściem, nie krępujmy się zapytać gwardzistów – chętnie wskażą najprostszą trasę. Dodatkowo, niektóre toalety wyposażone są w przewijaki, a specjalnie wydzielone miejsca do karmienia zapewniają komfort i prywatność.

Przy tworzeniu naszego przewodnika posiłkowaliśmy się materiałami dostępnymi na oficjalnej stronie Muzeów Watykańskich pod adresem www.museivaticani.va.