Panteon w Rzymie - zwiedzanie i historia słynnej świątyni

Panteon (łac. Pantheon) należy do najlepiej zachowanych budowli z czasów antycznych. Ten monumentalny zabytek wyróżnia się nie tylko idealnymi proporcjami, ale również posiada status jedynego starożytnego zabytku w Rzymie, który dotrwał do naszych czasów w niezmienionej formie.

Panteon w Rzymie w czasach starożytnych

Panteon zlokalizowany jest na obszarze zwanym Polem Marsowym, który rozpościerał się na zachód od republikańskich murów otaczających centrum starożytnego miasta. Obecny Panteon to trzecia budowla, która powstała w tym miejscu.

Pierwszy budynek wzniesiono w latach 27-25 p.n.e. na polecenie Marka Agrypy. Słynny dowódca i przyjaciel cesarza pragnął upamiętnić w ten sposób zwycięstwo w bitwie pod Akcjum nad zjednoczonymi siłami Marka Antoniusza oraz Kleopatry. Agrypa planował nazwać budowlę imieniem Oktawiana Augusta, a nawet umieścić w środku statuę pierwszego cesarza. Oktawian jednak odmówił, w efekcie czego w centrum świątyni stanął posąg Juliusza Cezara. Rzeźby przedstawiające Oktawiana Augusta oraz Marka Agrypy umieszczono natomiast w przyległej do świątyni kolumnadzie. Pierwotna wersja budynku została zbudowana na planie prostokąta.

Budowla wzniesiona przez Marka Agrypę spłonęła podczas jednego z wielkich pożarów Rzymu w 80 roku. Świątynię odbudowano za czasów cesarza Domicjana, który sprawował władzę od 81 do 96 roku, ale również ją spotkał tragiczny los. W 110 roku w Panteon uderzył piorun, a budowlę po raz kolejny strawił ogień.

Prawdopodobnie zaraz po zniszczeniu drugiej odsłony świątyni rozpoczęła się kolejna, już ostateczna, jej przebudowa. Miała ona miejsce za rządów cesarza Trajana. Władca, który zmarł w 117 roku, nie doczekał jednak ukończenia prac - budowę doprowadził do końca jego następca, Hadrian. Oficjalne zakończenie prac datuje się na 125 rok. Co ciekawe, nie ma pewności, kto był autorem projektu świątyni. Mógł nim być Apollodoros z Damaszku, który działał w tamtym okresie w Rzymie, ale są to tylko przypuszczenia.

Rzymski Panteon - skąd bierze się jego nazwa i jakie było przeznaczenie budynku

Słowo "Pantheon" wywodzi się od greckiego słowa Panthea, oznaczającego "świątynie wszystkich bogów". W takich budowlach oddawano cześć wszystkim dwunastu bogom olimpijskim, jak również panującemu władcy. Budynek wzniesiony za czasów Marka Agrypy dedykowany był dwóm bóstwom (Wenus i Marsowi) oraz Juliuszowi Cezarowi.

Nie ma jednak pełnej zgody odnośnie ostatecznego przeznaczenie budowli z czasów Hadriana. Wewnątrz okrągłego gmachu mogły odbywać się publiczne wysłuchania, sprawy sądowe oraz oficjalne zgromadzenia. Inna z teorii sugeruje, że świątynia mogła być miejscem kultu cesarza, choć w samym Rzymie nie było to zbyt często praktykowane.

Jeśli przyjmiemy, że Panteon służył jako świątynia, to za jej symboliczny koniec możemy uznać ostatnią dekadę IV wieku, kiedy to Teodozjusz I Wielki, ostatni cesarz niepodzielonego Cesarstwa Rzymskiego, wprowadził zakaz funkcjonowania pogańskich świątyń.

Panteon w Rzymie i jego architektura

Panteon składa się z dwóch połączonych ze sobą części: przedsionka w formie portyku oraz rotundy. Według niektórych krytyków, a nawet zwykłych turystów, obie części niekoniecznie do siebie pasują. Na pewno wpływ na dzisiejszy odbiór ma fakt, że niemal nic nie zachowało się z dawnych zewnętrznych zdobień budowli. Zakłada się, że przedsionek, zarówno od zewnątrz, jak i od wewnątrz, pokryty był prawdziwym marmurem, natomiast ściany rotundy ozdobione były stiukami imitującymi marmur - podobnymi do tych, które wykorzystywano przy dekoracjach rzymskich term. Zewnętrza część kopuły była pokryta pozłacanymi płytkami z brązu, które zostały usunięte w 663 roku na polecenie cesarza bizantyjskiego Konstansa II.

Przedsionek Panteonu

Przedsionek, prowadzący do głównej części budynku, ma szerokość 34 metrów i głębokość 20 metrów. Przybiera formę monumentalnego portyku z 16 granitowymi kolumnami w porządku korynckim. Pierwszy rząd składa się z ośmiu kolumn, za którymi kryją się trzy nawy oddzielone od siebie rzędami po dwie kolumny. Trzy kolumny po zewnętrznej lewej stronie portyku zostały wymienione w XVII wieku.

Na frontonie przedsionka umieszczono wcześniej wspomniany napis M. AGRIPPA. L. F. COS. TERTIVM. FECIT. ("Marek Agrypa, syn Lucjusza, trzykrotny konsul, wzniósł ten budynek"). Dzięki badaniom archeologicznym wiemy, że w czasach starożytnych od portyku odchodziło jeszcze kilkumetrowe podium.

Rotunda Panteonu

Drugą częścią budowli jest rotunda, czyli okrągły budynek z półkolistym dachem w kształcie kopuły, którego ściany mają grubość sześciu metrów. Do rotundy prowadzą masywne drzwi z brązu o wysokości 7,5 metra. Badacze są zgodni co do faktu, że te ważące wiele ton drzwi pochodzą ze starożytności, ale raczej na pewno nie były one oryginalną bramą.

Istnienie otwartego dachu może natychmiast nasuwać pytanie o możliwość powstawania kałuż. W podłodze zainstalowano jednak 22 niewielkie otwory, które odprowadzają wodę. Warto w tym miejscu wspomnieć, że posadzka pochodzi jeszcze z czasów antycznych - do jej wykonania użyto czerwonego marmuru z Egiptu oraz białego z Azji Mniejszej. Zwiedzając Panteon, warto co jakiś czas spojrzeć pod nogi, aby podziwiać te wspaniałe kamienie.

Rotunda otoczona jest występującymi na przemian siedmioma kwadratowymi bądź półkolistymi kaplicami oraz ośmioma niszami, które służą m.in. jako miejsca grobowe. Między nimi znajdują się kolumny w porządku korynckim.

Panteon (Rzym) - zabytek w średniowieczu i czasach nowożytnych

Po upadku Cesarstwa Rzymskiego, Panteon w Rzymie prawdopodobnie opustoszał i zaczął niszczeć. Budynek swoje "drugie życie" zawdzięcza decyzji cesarza bizantyjskiego Fokasa, który w 609 roku przekazał prawa do tej antycznej budowli papieżowi Bonifacemu IV.

Papież konsekrował budynek jako kościół Najświętszej Marii Panny od Męczenników (łac. Sancta Maria ad Martyres), co zapewniło mu ochronę przed zburzeniem lub wykorzystaniem jako kamieniołom.

Niestety, władcy Państwa Kościelnego nie powstrzymali się od wprowadzenia zmian we wnętrzu świątyni ani przed wykorzystaniem jej fragmentów do innych celów. Wcześniej wspomnieliśmy o zdjęciu płytek z brązu w drugiej połowie VII wieku. Z kolei, w pierwszej połowie XVII stulecia, papież Urban VIII nakazał usunięcie brązowych dźwigarów z przedsionka, które następnie przetopiono i wykorzystano do budowy 80 armat umieszczonych później na Zamku Świętego Anioła.

Podczas pontyfikatu Urbana VIII, do Panteonu dobudowano dwie bliźniacze wieże. Te charakterystyczne dodatki szybko zyskały wśród mieszkańców prześmiewczy przydomek "ośle uszy". Na szczęście, pod koniec XIX wieku, zostały one ostatecznie rozebrane. Na zdjęciu obrazu powyżej zobaczycie jak one wyglądały.

Obecny wygląd wnętrza Panteonu jest efektem zmian przeprowadzonych w XVIII wieku pod auspicjami barokowego architekta Paolo Posiego.

Zwiedzanie Panteonu - kaplice oraz grobowce

Wnętrze rotundy otoczone jest przez wnęki przekształcone w kaplice (najprawdopodobniej pierwotnie znajdowały się w nich posągi bóstw) oraz niszami.

Wysoki Ołtarz umiejscowiony jest w największej wnęce naprzeciwko drzwi wejściowych. W jego sklepieniu można podziwiać mozaikę w stylu bizantyjskim, datowaną na XVIII wiek. Po obu stronach ołtarza znajdują się po trzy kaplice oraz po cztery nisze. Środkowe kaplice mają kształt półkolisty, podczas gdy boczne są prostokątne.

Grobowce królewskie w Panteonie

Najbardziej monumentalnym grobowcem jest ten należący do pierwszego króla zjednoczonych Włoch, Wiktora Emmanuela II, który został umieszczony w środkowej kaplicy po prawej stronie. Po przeciwnej stronie spoczywa drugi król Włoch, Humbert I, wraz z małżonką Małgorzatą Sabaudzką. Przy królewskich grobach warte trzyma gwardia honorowa.

Po prawej stronie grobowca Humberta, znajduje się nisza z grobem znanego renesansowego artysty i architekta, Rafaela Santiego, nad którym górują dwa gołębie. Rafael zmarł w dniu swoich 37. urodzin i na własne życzenie został po śmierci przeniesiony do Panteonu. Nad jego grobem góruje rzeźba Madonny del Sasso, wykonana przez Lorenzetto, jednego z uczniów renesansowego mistrza.

Grób Rafaela w Panteonie

W pierwszej połowie XIX wieku papież Grzegorz XVI postanowił przeprowadzić ekshumację grobowca Rafaela, aby sprawdzić, czy rzeczywiście znajdują się w nim szczątki artysty. Po odnalezieniu spodziewanych zwłok, mistrz został ponownie pochowany, tym razem w datowanym na I wiek p.n.e. rzymskim sarkofagu, na którym wyryto łacińską sekwencje "ILLE HIC EST RAPHAEL, TIMVIT QVO SOSPITE VINCI RERVM MAGNA PARENS, ET MORIENTE MORI" (Tu spoczywa Rafael. Bałem się tego, co niezgłębione, pokonałem zwyczajne, wielkim równy, tylko śmiertelne zmarło ze mną).

Po lewej stronie grobowca umieszczono portret artysty z brązu datowany na XIX wiek.

Jak zwiedzać Panteon i co powinniśmy wiedzieć przed wizytą

Panteon należy do najczęściej odwiedzanych zabytków Rzymu. Jeżeli zaplanujemy zwiedzanie na późne przedpołudnie lub wczesne popołudnie (szczególnie w sezonie letnim), na miejscu powinniśmy spodziewać się tłumów turystów.

Na spokojne zwiedzenie Panteonu warto przeznaczyć około 30 minut (chociaż niektórzy turyści "przebiegają" przez niego w zaledwie kwadrans). Pomimo swojego niewielkiego rozmiaru, osoby zainteresowane antykiem oraz sztuką sakralną znajdą wewnątrz wiele elementów, które mogą przyciągnąć ich uwagę na dłużej.

Jeśli zdecydujemy się na wczesną wizytę, najczęściej będziemy się mogli cieszyć również pustym plac Piazza della Rotonda, który w ciągu dnia jest zwykle zatłoczony.

Panteon Rzym - informacje praktyczne

Panteon w Rzymie - bilety

Od niedawna zwiedzanie Panteonu jest płatne.

Bilet normalny kosztuje 5€, natomiast bilety ulgowe, przeznaczone dla osób w wieku od 18. do 25. roku życia, są dostępne w cenie 2€. Dla młodzieży i dzieci poniżej 18. roku życia, wstęp jest bezpłatny.

Bilety możemy nabyć zarówno bezpośrednio w kasach, jak i online. Dostępne są trzy kasy biletowe. Dwie boczne służą do zakupu biletu - w jednej można płacić kartą, a w drugiej gotówką. Środkowa kasa przeznaczona jest dla osób, które zakupiły bilet na oficjalnej stronie włoskiego ministerstwa kultury museiitaliani.it Proces zakupu online wymaga wcześniejszej rejestracji, podczas której należy podać swoje imię i nazwisko, ale pozwala to ominąć kolejki do kas na miejscu.

Wstęp do Panteonu jest bezpłatny w każdą pierwszą niedzielę miesiąca. W tym dniu może być jednak tak wielu chętnych, że warto wtedy dokonać rezerwacji bezpłatnej wejściówki online.

Dni i godziny otwarcia - kiedy można zwiedzać Panteon?

Panteon w Rzymie jest otwarty codziennie, z wyjątkiem 1 stycznia, 15 sierpnia oraz 25 grudnia, w godzinach od 9:00 do 19:00.

Ostatnie wejście możliwe jest do 30 minut przed zamknięciem, a kasy biletowe zamykane są o 18:00.

Należy pamiętać, że zwiedzanie nie jest dozwolone podczas nabożeństw w niedziele i święta.

Plac Piazza della Rotonda i fontanna przed Panteonem

Naprzeciwko Panteonu rozciąga się niewielki, lecz malowniczy Plac Rotundy (wł. Piazza della Rotonda), który ozdabia Fontanna Panteonu (wł. Fontana del Pantheon).

Pierwszy wodotrysk na placu zbudowano w XVI wieku z polecenia papieża Grzegorza XIII, ale obecny wygląd fontanny jest efektem przebudowy z początku XVIII wieku, przeprowadzonej podczas pontyfikatu Klemensa XI.

Głównym elementem fontanny jest obelisk z pokrytymi hieroglifami, pochodzący z XIII wiek p.n.e.

Bibliografia:

• Amanda Claridge, Rome. An Oxford Archeological Guide, 2010