Galeria Borghese: zwiedzanie, bilety, kolekcja

Galeria Borghese (wł. Galleria Borghese) w Rzymie to muzeum posiadające w swoich zbiorach jedną z najważniejszych kolekcji dzieł sztuki we Włoszech, którą przez trzy stulecia gromadził ród Borghese. W pięknie zdobionych pomieszczeniach zobaczymy prace takich artystów jak Giovanni Lorenzo Bernini, Caravaggio, Tycjan czy Rafael Santi.

Historia kolekcji

Początki kolekcji rodziny Borghese sięgają pierwszych lat XVII wieku. Zaraz po tym jak w 1605 roku Camillo Borghese wstąpił na tron Piotrowy jako Paweł V, kardynałem mianowano jego siostrzeńca Scipione Borghese.

Wróćmy jednak do osoby Scipione Borghese, który został głównym doradcą swojego stryja oraz jedną z najważniejszych postaci na papieskim dworze. Jednym z jego koników była sztuka, a dzięki nowym funduszom mógł skupować dzieła największych mistrzów oraz antyki.

Ogrody przy Willi Borghese

Scipione Borghese nie poprzestał jednak na kupowaniu gotowych dzieł i został patronem kilku barokowych artystów. Uważany był za najważniejszego mecenasa młodego Berniniego, który wykonał dla kardynała kilka wspaniałych grup rzeźbiarskich. Innymi artystami tworzącymi na jego zamówienie byli rzeźbiarz Nicolas Cordier oraz malarze Caravaggio, Domenichino oraz Guido Reni.

Przez kolejne stulecia członkowie rodu Borghese powiększali rodzinną kolekcję, choć ta nie przetrwała w całości do naszych czasów. W 1807 roku decyzją Napoleona Bonaparte kilkaset dzieł sztuki zabrano do paryskiego Luwru. Smaczku tej historii nadaje fakt, że właścicielem kolekcji był książę Camillo Borghese, mąż Pauliny Bonaparte, ulubionej siostry francuskiego cesarza.

Obecnie wszystkie dzieła z kolekcji Borghese są własnością państwa włoskiego.

Ogrody przy Willi Borghese

Willa Borghese

Scipione Borghese nie tylko rozpoczął gromadzenie dzieł sztuki, ale zbudował również pałac na wzgórzu Pincio (Villa Borghese Pinciana), w którym jego zbiory mogły być podziwiane. Willa od samego początku pełniła funkcję galerii sztuki oraz centrum kulturalnego, dlatego niektóre z fresków czy dekoracji nawiązują wprost do najważniejszych eksponatów. Willę wykorzystywał też dwór papieski jako miejsce przyjmowania zagranicznych ambasadorów - wystrój wnętrz musiał więc ukazywać potęgę państwa.

Za projekt willi odpowiadał nadworny architekt Pawła V Flaminio Ponzio, który wzorował się na szkicach przygotowanych przez kardynała. Budynek nawiązywał do podmiejskich willi wznoszonych przez starożytnych arystokratów.

Ponzio zaprojektował również układ rozległych ogrodów (Villa Borghese), które były integralną częścią pałacu. Cały kompleks wzniesiono poza murami, tuż za bramą miejską Pinciana (Porta Pinciana). Obecnie ogrody są publicznym parkiem miejskim. Willa przez trzy stulecia należała do rodziny Borghese, aż została przejęta przez państwo i zamieniona na muzeum.

Fasadę willi odrestaurowano w 1984 roku, przywracając jej wygląd z XVII-wiecznych obrazów.

Kolekcja: dzieła sztuki oraz najważniejsi artyści

Kolekcja Galerii Borghese składa się z dwóch części: galerii rzeźby oraz galerii obrazów. Muzeum może poszczycić się jednym z najważniejszych zbiorów (a może i najważniejszym) dzieł Berniniego, które eksponowane są w centralnych punktach kilku pomieszczeń.

Zwiedzanie Galerii Borghese - przewodnik po salach oraz kolekcji

Parter

Na parterze do zwiedzenia jest monumentalna sala wejściowa, zdobiony portyk, kaplica oraz osiem sal. Poniżej opisaliśmy każdą z sal razem z najważniejszymi dziełami, które się w nich znajdują.

Zwiedzanie parteru rozpoczynamy od Sali Apolla i Dafne lub Sali Imperatorów, a nie od sali wejściowej.

Sala wejściowa: antyczne rzeźby, freski oraz płaskorzeźba Marka Kurcjusza

Jednym z najbardziej monumentalnych pomieszczeń w pałacu jest tzw. sala wejściowa. Ściany oraz sklepienie pokryte są zjawiskowymi freskami oraz dekoracjami. Pomieszczenie to miało wzbudzać podziw wśród gości dworu papieskiego.

Będąc w środku nie zapomnijmy podnieść głowy i obejrzeć dokładniej cyklu fresków pokrywającego sklepienie. Malowidło nawiązują do potęgi świata rzymskiego, a w jego centrum zobaczymy legendarnego założyciela miasta Romulusa, przyjmowanego w poczet bogów przez Jowisza.

Po obu stronach podłużnego pomieszczenia ustawiono antyczne rzeźby: jedna przedstawia trzymającego nad głową kiść winogron boga wina Bachusa, a druga walczącego satyra. Obie datowane są na II wiek.

Podłogę w sali wejściowej ozdabia przedstawiająca gladiatorów rzymska mozaika z IV wieku, ale w przypadku wystaw czasowych może być ona zasłonięta przez platformę.

Sala Pauliny (sala I)

Jednym z najnowszych dzieł w kolekcji jest rzeźba z białego marmuru, ukazująca półnagą i leżąca na kanapie Paulinę Bonaparte, siostrę Napoleona, przedstawioną jako bogini Wenus. Rzeźbę zamówił mąż Francuzki książę Camillo Borghese. Autorem dzieła jest Antonio Canova, jeden z najważniejszych neoklasycystycznych artystów przełomu XVIII i XIX wieku we Włoszech.

Canova pracował nad posągiem od 1804 do 1808 roku. W momencie rozpoczęcia prac modelka miała 25 lat.

Centralny fresk na sklepieniu przedstawia Sąd Parysa, czyli scenę wyboru jednej z trzech bogini przez pochodzącego z Troi królewicza.

Sala Dawida (sala II)

W sali tej znajduje się słynny posąg przedstawiający Dawida dłuta Berniniego. Rzeźbę u 25-letniego wtedy artysty zamówił kardynał Scipione Borghese. Postać Dawida jest pochylona i jednocześnie zamrożona w ruchu. Przedstawia moment naciągnięcia procy, na chwilę przed strzałem, którym późniejszy król Izraela powali na ziemię olbrzymiego Goliata.

W porównaniu z innymi rzeźbami Berniniego w Galerii Borghese ta jest stosunkowo niewielka i ma około 170 cm. U stóp Dawida leżą jego zbroja oraz harfa.

Sala Apolla i Dafne (sala III)

Ozdobą sali numer III jest arcydzieło Berniniego - wysoka na niemal dwa i pół metra rzeźba przedstawiająca scenę przemienienia Dafne w drzewo wawrzynu (znane lepiej jako drzewko laurowe).

Apollo i Dafne Berniniego

Nimfę trzyma zakochany w niej Apollo, bóg piękna, którego miłości nie odwzajemniała. Uciekając przed napastliwym adoratorem Dafne poprosiła ojca Penejosa o zamienienie jej w drzewo, dzięki czemu mogłaby zachować śluby czystości i na zawsze uwolnić się natrętnego wielbiciela. W momencie rozpoczęcia przemiany kobietę zdołał jeszcze chwycić niedoszły kochanek, ale proces już się rozpoczął i nie ma od niego odwrotu.

Chcąc lepiej wczuć się w przedstawioną scenę warto odnieść się do poematu rzymskiego poety Owidiusza, który w taki oto sposób przedstawił moment metamorfozy:

Ledwie skończonej prośby wysłuchała rzeka,
Miękka kora pieszczoną pierś Dafne powleka.
Widać włos w liściach, rękę niknącą w gałęzi,
Nogę, dawniej tak lekką, ziemia w sobie więzi,
Wierzch pokrywa jej czoło; i w drzewa postaci
Jeszcze nadobna Dafne piękności nie traci.
Jeszcze do niej Apollo silnym ogniem płonie,
Czuje bicie serca w zdrewniałym już łonie;
Przyciska lube drzewo dla pocałowania,
Ale i drzewo jeszcze uścisków zabrania.

Poemat Metamorfozy, przekład Bruno Kiciński

Bernini rozpoczął pracę nad sceną mając 25 lat i wyrzeźbił ją w latach 1622-1625. Obie postaci są naturalnej wielkości.

Postacie Apolla i Dafne są także tematem centralnej części malowidła pokrywającego sklepienie.

Sala Imperatorów (sala IV)

Podłużna Sala Imperatorów przechowuje wiele dzieł sztuki, ale perłą w koronie jest wysoka na dwa i pół metra rzeźba dłuta Berniniego, prezentująca scenę porwania Prozerpiny przez Plutona. Posąg przedstawia przerażoną i wyrywającą się młodą kobietę, którą w żelaznym uścisku trzyma brodaty bóg płodności. Całej scenie towarzyszy szczekający cerber - trójgłowy pies i strażnik Hadesu.

Sklepienie pomieszczenia ozdabiają malowidła z motywem miłości pomiędzy nimfą Galateą a śmiertelnikiem Akisem.

Sala Hemafrodyty (sala V)

Nazwa pomieszczenia nawiązuje do rzeźby przedstawiającej hemafrodytę (osobę dwupłciową). Oryginalna figura, do której materac dodał Bernini, znajduje się dziś w Luwrze, a jej miejsca zajęła znaleziona w XVIII wieku praca datowana na I wiek.

Leżąca hemafrodyta ustawiona jest frontem do ściany, przez co fizjonomia postaci nie jest widoczna.

W sali tej zobaczymy również rzymską mozaikę oraz odrestaurowaną antyczną wannę.

Sala Eneasza i Anchizesa (lub Sala Gladiatora, sala VI)

W centrum pomieszczenia stoi charakterystyczna grupa rzeźbiarska dłuta Berniniego, która przedstawia mitologicznych uciekinierów z płonącej Troi. Centralną postacią jest Eneasz niosący na ramieniu własnego ojca Anchizesa. Tuż za nim, lekko skryty, podążą syn Askaniusz z wiecznym ogniem w lewej ręce.

Bernini wyrzeźbił tę scenę będąc zaledwie dwudziestokilkuletnim artystą. Bardzo możliwe, że pomagał mu w tym ojciec Pietro Bernini.

W sali tej znajduje się jeszcze jedna z prac Berniniego. Przedstawia ona naga kobietę (personifikację prawdy), trzymającą w ręku maskę symbolizująca słońce.

Praca ta nosi tytuł Prawda i miała być częścią większej grupy pt. Prawda odsłonięta przez Czas. Zgodnie z pierwotnym założeniem artysty nad naga kobietą miała górować personifikacja czasu, ale ostatecznie postać ta nigdy nie powstała.

Artysta wyrzeźbił postać kobiety w latach 50. XVII wieku, niedługo po śmierci swojego patrona, papieża Urbana VIII, gdy spadła na niego duża fala krytyki. Prawda nie była nigdy częścią kolekcji Borghese. Aż do początku XX wieku znajdowała się w domu rodziny Bernini. W 1924 roku zakupił ją włoski rząd i przekazał Galerii Borghese.

Malowidło sufitowe przedstawia naradę bogów w związku z wojną trojańską. Po lewej stronie Jupitera zgrupowani są poplecznicy, a po prawej przeciwnicy konfliktu. Temat fresku inspirowany był stojącym dawniej w tej sali Gladiatorem Borghese, który obecnie znajduje się w paryskim Luwrze.

Sala Egipska (sala VII)

W sali tej wystawione jest kolekcja rzeźb pochodząca ze starożytnego Egiptu. W centralnej części pomieszczenia stoi rzeźba satyra na delfinie z I wieku. Głowę dodano satyrowi dopiero podczas renowacji w XVI wieku.

Wśród tutejszych rzeźb warto zwrócić uwagę na posag z czarnego marmuru z II wieku, który przedstawia egipska boginię płodności Izydę.

Wystrój sali również nawiązuje do starożytnego Egiptu. Centralny fresk na sklepieniu przedstawia boginię Kybele (która w Rzymie znana była także jako Magna Mater) oraz personifikację Nilu. Malowidła na ścianie poniżej sufitu prezentują sceny z życia Marka Antoniusza i Kleopatry.

Sala Fauna (sala VIII)

Dawniej w sali numer VIII stała rzeźba przedstawiająca Sylena trzymającego w rękach Bachusa (Dionizosa), ale po zabraniu jej w XIX wieku do Luwru, w centralnym miejscu umieszczono figurę tańczącego satyra z II wieku (jest to prawdopodobnie kopia pracy greckiego rzeźbiarza Lizypa z IV wieku p.n.e.).

W przypadku tej sali to jednak nie rzeźby są główną atrakcją, a obrazy Caravaggio (Michelangelo Merisi da Caravaggio).

Niektóre z dzieł barokowego mistrza:

• Chłopiec z koszem owoców - jedna z wcześniejszych prac Caravaggio, na której przedstawił zniewieściałego młodzieńca trzymającego realistyczny kosz pełen owoców,

• Święty Hieronim piszący - obraz przedstawia Hieronima ze Strydonu (łysego, z aureolą, ubranego w czerwoną szatę) tłumaczącego Pismo Święte; na lewym krańcu kompozycji artysta umieścił czaszkę

• Madonna z Dzieciątkiem i św. Anną (Madonna dei Palafrenieri) - ten wysoki i szeroki obraz powstał na zlecenie kardynała Scipione Borghese i pierwotnie zawisnąć miał w jednej z najważniejszych kaplic Bazyliki św. Piotra; ostatecznie weto postawili inni kardynałowie, a obraz trafił do prywatnej kolekcji Borghese.

• Dawid z głową Goliata - jeden z ostatnich obrazów artysty. Uwiecznił na nim samego siebie w roli Goliata (a dokładniej jego ściętej głowy), na którego spogląda wyraźnie zasmucony Dawid. Caravaggio namalował go niecały rok przed śmiercią i wysłał w prezencie kardynałowi Scipione Borghese z prośba o ułaskawienie. Ten przystał na jego prośbę, lecz malarz zmarł w niewyjaśniony sposób podczas rejsu powrotnego do Rzymu...

• Chory Bachus (Bacchino malato) - kolejne ze wczesnych dzieł artysty; według jednej z teorii jest to autoportret malarza po pobycie w szpitalu, stąd charakterystyczny kolor skóry.

Pierwsze piętro - wybrane obrazy i dzieła sztuki

Na pierwszym piętrze w sposób chronologiczny wyeksponowane są obrazy z różnych epok - od XVI do XVIII wieku. Razem do zwiedzenia jest 12 sal, choć niektóre z nich są niewielkie.

Poniżej wypisaliśmy kilka wybranych obrazów oraz innych dzieła sztuki.

Obrazy:

• Dama z jednorożcem (Rafael Santi) - autorstwo tego obrazu przypisywano początkowo Pietrowi Perugino, ale po XX-wiecznej renowacji i odkryciu na nowo jednorożca jako autora pracy uznano Rafaela,
• Złożenie do grobu (Rafael Santi) - jedna z najbardziej poruszających prac pochodzącego z Urbino artysty [obraz ten chwilowo znajduje się w renowacji, ale jest widoczny przez szybę- stan na styczeń 2020]
• Portret młodego mężczyzny (Rafael),
• Leda z łabędziem (szkoła Leonarda da Vinci) - obraz ten uważany jest za najwierniejszą kopię zaginionego dzieła Leonardo da Vinci. Dzieło nawiązuje do mitologicznej Ledy, matki bliźniaków Dioskurów Kastora i Polluksa; miała ona oddać się Zeusowi, który uwiódł ją przybrawszy wcześniej postać łabędzia.
• Miłość niebiańska i miłość ziemska (Tycjan),
• Złożenie do grobu (Piotr Rubens),
• Diana i jej nimfy (Domenichino),
• Ukrzyżowanie ze św. Hieronimem i św. Krzysztofem (Pinturicchio)
• Madonna z Dzieciątkiem (Perugino),
• Danae (Correggio) - obraz ten zakupiony został w 1827 roku przez księcia Camilla Borghese w Paryżu,
• Autoportrety (Gian Lorenzo Bernini) - niepozorne dwa autoportrety malarza (jeden w młodości, drugi w wieku dojrzałym), które wiszą niedaleko jego prac rzeźbiarskich w sali XIV.
• Portet mężczyzny (Antonello de Messina).

Rzeźby:

• model z terakoty pomnika konnego króla Ludwika XIV (Bernini),
• koza Amaltea z Zeusem i satyrem z marmuru (Bernini),
• popiersie z marmuru twórcy kolekcji kardynała Scipione Borghese (Bernini),
• alegoria snu z czarnego marmuru (Alessandro Algardi),
• Cyganka (La Zingarella) - połączenie antycznego torsu z szarego marmuru z elementami z białego marmuru oraz pozłacanego brązu, które dodał Nicolas Cordier.

Galeria Borghese - bilety, rezerwacja online

W Galerii Borghese wymagana jest wcześniejsze rezerwacja - dotyczy to wszystkich rodzajów wejściówek: biletów normalnych, biletów ulgowych i darmowych, a nawet kart turystycznych Roma Pass

Ceny biletów do Galerii Borghese:

• dla osób dorosłych - 13,00 € (60,72 zł),
• dla osób dorosłych na ostatnie (krótsze) okno czasowe - 8,00 € (37,37 zł),
• dla osób w wieku 18-25 - 2,00 € (9,34 zł),
• dla dzieci i młodzieży poniżej 18. roku życia - wejście darmowe.

Aktualne ceny biletów sprawdzimy na oficjalnej stronie.

Dni i godziny otwarcia Galerii Borghese

Galeria Borghese czynna jest od wtorku do niedzieli od 9:00 do 19:00. Bilety kupujemy na konkretne, dwugodzinne okno czasowe - jeśli nie zjawimy się o czasie, nie będziemy mogli wejść o innej godzinie. Ostatnie okno jest krótsze (oraz tańsze) - czas zwiedzania wynosi wtedy 75 minut.

Każdy dzień podzielony jest na dziesięć okien czasowych:

• 09:00-11:00
• 10:00-12:00
• 11:00-13:00
• 12:00-14:00
• 13:00-15:00
• 14:00-16:00
• 15:00-17:00
• 16:00-18:00
• 17:00-19:00
• 17:45-19:00

W ciągu jednej tury do środka wpuszczanych jest maksymalnie 180 osób. Aktualne dni i godziny otwarcia sprawdzimy na oficjalnej stronie.

Gdzie kupimy bilety do Galerii Borghese?

Bilety możemy zakupić na dwa sposoby. Najłatwiej jest zrobić to online na tej stronie - jest to oficjalny kanał sprzedaży. Guzik do zakupu biletu znajdziemy po prawej stronie.

Alternatywą jest rezerwacja telefoniczna. Warto jednak pamiętać, że dzwoniąc na infolinię będziemy musieli podać pracownikowi numery naszej karty płatniczej, w tym kod z tyłu karty. Warto też przed wykonaniem telefonu poćwiczyć literowanie w języku angielskim. Numer telefonu to +39 06 32810 (działa od poniedziałku do piątku od 9:30 do 18:00).

Giovanni Antonio Canal (Cannaletto) w Galerii Borghese

Wejście do Galerii Borghese z kartą Roma Pass

Posiadacze karty Roma Pass chcący odwiedzić Galerię Borghese muszą dokonać wcześniejszej rezerwacji pod numerem telefonu +39 06 32810 (od poniedziałku do piątku od 9:30 do 18:00) lub wysyłając wiadomość email pod adres romapass@tosc.it.

Zwiedzanie Galerii Borghese - wskazówki praktyczne

Kasy biletowe (do odbioru biletów zarezerwowanych telefonicznie lub mailowo) oraz sklepik z pamiątkami znajdują się w podziemiach.

Na miejscu najlepiej pojawić się kilkanaście minut przed godziną wejścia. Do środka nie wejdziemy z torbami ani plecakami, które możemy zostawić w szatni.

Kolekcja rozmieszczona jest na dwóch piętrach. Na parterze wystawione są najważniejsze rzeźby, a na pierwszym piętrze dominują obrazy.

Teoretycznie wizyta w galerii trwa 2 godziny. Pojedyncze minuty możemy stracić jednak już na wejściu, ponieważ zwiedzanie zaczynamy od podziemi, z których wchodzimy schodami na górę.

Komunikaty o opuszczeniu galerii zaczynają pojawiać się około pięć minut przed godziną końcową. Ochrona zaczyna wtedy wyganiać gości z sal, a część z pomieszczeń jest zamykana. Najbezpieczniej więc założyć, że na wizytę mamy godzinę i 45 minut.

A czy niecałe dwie godziny to dużo czy mało? To zależy od naszej organizacji. Na pewno powinniśmy cały czas pilnować zegarka - przy niektórych dziełach Berniniego nietrudno zatracić rachubę czasu.

My na każdym z pięter zrobiliśmy dwa okrążenia. Pierwsze na szybko, bez dłuższego zatrzymywania, żeby zobaczyć najważniejsze dzieła i sprawdzić, przy których chcielibyśmy spędzić więcej czasu. Drugie okrążenie było już wolniejsze, i mogliśmy bez stresu przystanąć przy wybranych eksponatach.

W salach znajdziemy materiały po angielsku, ale polecamy zapoznać się z najważniejszymi dziełami kolekcji jeszcze przed wizytą, dzięki czemu nie stracimy cennego czasu na czytanie - wystarczy do tego nasz przewodnik ;-)

Jak dojechać do Galerii Borghese?

Niech nie zmyli nas fakt, że Galeria Borghese znajduje się na terenie Ogrodów Borghese (Villa Borghese), które rozpoczynają się tuż przy Placu Popolo. Same ogrody są na tyle rozległe, że chcąc dojść pieszo do muzeum (i zaczynając spacer od słynnego placu) będziemy mieć do przejścia niemal dwa kilometry, co zajmie nam nawet 30 minut.

Alternatywą do długiego spaceru jest dojazd autobusem, np. ze stacji Termini. Opcje dojazdu najlepiej sprawdzić wcześniej i dać sobie pewien zapas czasu, żeby nie spóźnić się na godzinę wejścia.

Bibliografia:

• Kristina Herrmann Fiore, Galleria Borghese Guide, 2019,