Galeria Borghese: zwiedzanie, bilety, kolekcja

Galeria Borghese (wł. Galleria Borghese) w Rzymie to muzeum mogące poszczycić się jedną z najważniejszych kolekcji dzieł sztuki we Włoszech, która przez trzy stulecia gromadzona była przed ród Borghese. W pięknie zdobionych pomieszczeniach zobaczyć można tam prace takich artystów jak Giovanni Lorenzo Bernini, Caravaggio, Tycjan czy Rafael Santi.

Nasz przewodnik po Galerii Borghese rozpoczynamy od sekcji opisowej, w której przybliżamy historię muzeum i prezentujemy najważniejsze dzieła z jego kolekcji. Następnie przejdziemy do części praktycznej, gdzie wyjaśniamy zasady zwiedzania tej słynnej galerii oraz podpowiadamy, jak kupić bilety.

Galeria Borghese - historia kolekcji

Początki kolekcji rodziny Borghese sięgają pierwszych lat XVII wieku. Tuż po tym, jak w 1605 roku Camillo Borghese wstąpił na tron Piotrowy jako Paweł V, kardynałem został mianowany jego siostrzeniec, Scipione Borghese. Ten, jako główny doradca swojego wuja, stał się jednym z kluczowych graczy na papieskim dworze. Jego pasja do sztuki, a także dostęp do nowych funduszy, pozwoliła mu na gromadzenie antyków oraz dzieł największych mistrzów.

Scipione Borghese nie ograniczył się tylko do kupowania gotowych dzieł: stał się również patronem kilku barokowych artystów. Był uważany za najważniejszego mecenasa młodego Berniniego, który wykonał dla niego kilka wspaniałych grup rzeźbiarskich. Innymi twórcami, którzy realizowali zamówienia Scipione, byli rzeźbiarz Nicolas Cordier oraz malarze Caravaggio, Domenichino oraz Guido Reni.

Przez kolejne stulecia, członkowie rodu Borghese kontynuowali powiększanie rodzinnego zbioru. Niestety, kolekcja nie przetrwała w całości do naszych czasów. W 1807 roku, za sprawą Napoleona Bonaparte, kilkaset dzieł sztuki zabrano do paryskiego Luwru. Smaczku tej historii nadaje fakt, że właścicielem kolekcji był wtedy książę Camillo Borghese, mąż Pauliny Bonaparte, ulubionej siostry francuskiego cesarza.

Obecnie wszystkie dzieła z kolekcji Borghese są własnością państwa włoskiego.

Willa Borghese

Scipione Borghese nie tylko rozpoczął gromadzenie dzieł sztuki, ale zbudował również pałac na wzgórzu Pincio (Villa Borghese Pinciana), aby jego zbiory mogły być podziwiane. Willa od początku pełniła funkcję galerii sztuki oraz centrum kulturalnego, a niektóre z fresków czy dekoracji nawiązywały wprost do najważniejszych eksponatów. Budynek wykorzystywany był także przez dwór papieski jako miejsce przyjmowania zagranicznych ambasadorów, więc wystrój wnętrz musiał oddawać potęgę państwa.

Za projekt willi odpowiadał nadworny architekt Pawła V, Flaminio Ponzio, który wzorował się na szkicach przygotowanych przez kardynała. Budynek nawiązywał do podmiejskich willi, wznoszonych przez starożytnych arystokratów.

Ogrody przy Willi Borghese

Ponzio zaprojektował również układ rozległych ogrodów (Villa Borghese), stanowiących integralną część pałacu. Cały kompleks zlokalizowany był poza murami, tuż za bramą miejską Pinciana (Porta Pinciana). Obecnie ogrody te są publicznym parkiem miejskim. Willa przez trzy stulecia pozostawała własnością rodziny Borghese, aż w końcu została przejęta przez państwo i zamieniona na muzeum.

Fasadę willi odrestaurowano w 1984 roku, przywracając jej wygląd uwieczniony na XVII-wiecznych obrazach.

Galeria Borghese - dwa słowa o kolekcji

Kolekcja Galerii Borghese dzieli się na dwie części: galerię rzeźb i galerię obrazów. Muzeum może poszczycić się jednym z najważniejszych zbiorów dzieł Berniniego, a niektórzy uważają go nawet za najważniejszy. Dzieła barokowego mistrza dłuta eksponowane są w centralnych punktach kilku pomieszczeń.

Zwiedzanie Galerii Borghese - przewodnik po salach oraz najważniejszych dziełach sztuki

Parter

Na parterze czeka do zwiedzenia monumentalna sala wejściowa, zdobiony portyk, kaplica oraz osiem sal. Poniżej opisujemy każdą z tych sal wraz z najważniejszymi dziełami, które się w nich znajdują.

Zwiedzanie parteru rozpoczynamy od Sali Apolla i Dafne lub Sali Imperatorów, a nie od sali wejściowej.

Sala wejściowa: antyczne rzeźby, freski oraz płaskorzeźba Marka Kurcjusza

Sala wejściowa to jedno z najbardziej monumentalnych pomieszczeń w pałacu. Jej ściany i sklepienie pokryte zostały zjawiskowymi freskami i dekoracjami, które miały wzbudzać podziw wśród gości dworu papieskiego.

Będąc w środku, warto podnieść wzrok, by dokładniej obejrzeć cykl fresków pokrywających sklepienie. Malowidła te nawiązują do potęgi świata rzymskiego, a w ich centrum widzimy legendarnego założyciela miasta, Romulusa, przyjmowanego w poczet bogów przez Jowisza.

Po obu stronach podłużnego pomieszczenia ustawiono antyczne rzeźby z II wieku: jedna przedstawia boga wina Bachusa trzymającego nad głową kiść winogron, druga zaś walczącego satyra.

Podłoga w sali wejściowej ozdobiona jest rzymską mozaiką z IV wieku przedstawiającą gladiatorów. Podczas wystaw czasowych może być ona jednak zasłonięta przez platformę.

Sala Pauliny (sala I)

Jednym z najnowszych dzieł w kolekcji jest rzeźba z białego marmuru, ukazująca półnagą Paulinę Bonaparte, siostrę Napoleona, leżącą na kanapie i przedstawioną jako bogini Wenus. Rzeźbę zamówił jej mąż, książę Camillo Borghese. Autorem dzieła jest Antonio Canova, jeden z najważniejszych włoskich artystów neoklasycystycznych przełomu XVIII i XIX wieku.

Canova pracował nad posągiem od 1804 do 1808 roku. W momencie rozpoczęcia prac modelka miała 25 lat.

Centralny fresk na sklepieniu ukazuje Sąd Parysa, czyli scenę wyboru jednej z trzech bogini przez pochodzącego z Troi królewicza.

Sala Dawida (sala II)

W sali tej znajduje się słynny posąg Dawida, dłuta Berniniego. Rzeźbę u 25-letniego wtedy artysty zamówił kardynał Scipione Borghese. Postać Dawida jest pochylona i jednocześnie zamrożona w ruchu. Przedstawia moment naciągnięcia procy, na chwilę przed strzałem, którym późniejszy król Izraela powali na ziemię olbrzymiego Goliata.

W porównaniu z innymi rzeźbami Berniniego w Galerii Borghese, ta jest stosunkowo niewielka i ma około 170 cm. U stóp Dawida leżą jego zbroja oraz harfa.

Sala Apolla i Dafne (sala III)

Ozdobą sali numer III jest arcydzieło Berniniego - rzeźba przedstawiająca scenę przemienienia Dafne w drzewo wawrzynu, znane również jako drzewko laurowe, o wysokości niemal dwóch i pół metra.

Apollo i Dafne Berniniego

Na rzeźbie widzimy nimfę Dafne trzymaną przez zakochanego w niej Apolla, boga piękna, którego miłości nie odwzajemniała. Uciekając przed napastliwym adoratorem, Dafne poprosiła ojca, Penejosa, o zamienienie jej w drzewo, dzięki czemu mogłaby zachować śluby czystości i na zawsze uwolnić się natrętnego wielbiciela. Niedoszły kochanek zdołał ją jeszcze chwycić, ale proces przemiany już się rozpoczął i nie ma od niego odwrotu.

Aby lepiej wczuć się w przedstawioną scenę, warto odnieść się do poematu rzymskiego poety Owidiusza, który w taki oto sposób opisał moment metamorfozy:

Ledwie skończonej prośby wysłuchała rzeka,
Miękka kora pieszczoną pierś Dafne powleka.
Widać włos w liściach, rękę niknącą w gałęzi,
Nogę, dawniej tak lekką, ziemia w sobie więzi,
Wierzch pokrywa jej czoło; i w drzewa postaci
Jeszcze nadobna Dafne piękności nie traci.
Jeszcze do niej Apollo silnym ogniem płonie,
Czuje bicie serca w zdrewniałym już łonie;
Przyciska lube drzewo dla pocałowania,
Ale i drzewo jeszcze uścisków zabrania.

Poemat Metamorfozy, przekład Bruno Kiciński

Bernini rozpoczął pracę nad sceną w wieku 25 lat i wyrzeźbił ją w latach 1622-1625. Obie postaci są naturalnej wielkości.

Postacie Apolla i Dafne są także tematem centralnej części malowidła pokrywającego sklepienie.

Sala Imperatorów (sala IV)

Podłużna Sala Imperatorów przechowuje wiele dzieł sztuki, ale perłą w koronie jest wysoka na dwa i pół metra rzeźba dłuta Berniniego, prezentująca scenę porwania Prozerpiny przez Plutona. Posąg przedstawia przerażoną i wyrywającą się młodą kobietę, którą w żelaznym uścisku trzyma brodaty bóg płodności. Całej scenie towarzyszy szczekający cerber - trójgłowy pies i strażnik Hadesu.

Sklepienie pomieszczenia ozdabiają malowidła przedstawiające motyw miłości pomiędzy nimfą Galateą a śmiertelnikiem Akisem.

Sala Hemafrodyty (sala V)

Nazwa pomieszczenia nawiązuje do rzeźby przedstawiającej hemafrodytę (osobę dwupłciową). Oryginalna figura, do której materac dodał Bernini, znajduje się dziś w Luwrze, a jej miejsca zajęła praca datowana na I wiek, znaleziona w XVIII wieku.

Leżąca hemafrodyta ustawiona jest frontem do ściany, przez co fizjonomia postaci nie jest widoczna.

W sali tej zobaczymy również rzymską mozaikę oraz odrestaurowaną antyczną wannę.

Sala Eneasza i Anchizesa (lub Sala Gladiatora, sala VI)

W centrum pomieszczenia wyróżnia się charakterystyczna grupa rzeźbiarska autorstwa Berniniego, przedstawiająca mitologicznych uciekinierów z płonącej Troi. Centralną postacią jest Eneasz, niosący na ramieniu własnego ojca Anchizesa. Tuż za nim, nieco skryty, podążą syn Askaniusz, trzymając w lewej ręce wieczny ogień.

Bernini wyrzeźbił tę scenę jako młody, zaledwie dwudziestokilkuletni artysta. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że pomagał mu w tym ojciec, Pietro Bernini.

W sali tej znajduje się jeszcze jedna z prac Berniniego. Przedstawia ona naga kobietę, personifikację prawdy, która trzyma w ręku maskę, symbolizującą słońce. Dzieło to, zatytułowane Prawda, miało być częścią większej grupy pt. Prawda odsłonięta przez Czas. Zgodnie z pierwotnym założeniem artysty, nad naga kobietą miała górować personifikacja czasu, ale ostatecznie postać ta nigdy nie powstała.

Artysta wyrzeźbił postać kobiety w latach 50. XVII wieku, niedługo po śmierci swojego patrona, papieża Urbana VIII, gdy spadła na niego duża fala krytyki. "Prawda" nie była nigdy częścią kolekcji Borghese. Aż do początku XX wieku znajdowała się w domu rodziny Bernini. W 1924 roku zakupił ją włoski rząd i przekazał Galerii Borghese.

Malowidło sufitowe w tej sali przedstawia naradę bogów w związku z wojną trojańską. Po lewej stronie Jowisza zgrupowani są poplecznicy, a po prawej przeciwnicy konfliktu. Temat fresku inspirowany był stojącym dawniej w tej sali Gladiatorem Borghese, który obecnie znajduje się w paryskim Luwrze.

Sala Egipska (sala VII)

W tej sali eksponowana jest kolekcja rzeźb pochodzących ze starożytnego Egiptu. Centralnym punktem pomieszczenia jest rzeźba satyra na delfinie z I wieku. Co ciekawe, głowa została dodana satyrowi dopiero podczas renowacji w XVI wieku.

Wśród prezentowanych tu rzeźb szczególną uwagę warto zwrócić na posąg z czarnego marmuru z II wieku, który przedstawia egipska boginię płodności, Izydę.

Wystrój sali również czerpie inspiracje ze starożytnego Egiptu. Centralny fresk na sklepieniu obrazuje boginię Kybele (która w Rzymie znana była także jako Magna Mater) oraz personifikację Nilu. Malowidła na ścianie, tuż poniżej sufitu, ukazują sceny z życia Marka Antoniusza i Kleopatry.

Sala Fauna (sala VIII)

Dawniej w sali numer VIII można było podziwiać rzeźbę przedstawiającą Sylena trzymającego w rękach Bachusa (Dionizosa). Jednak po jej przeniesieniu w XIX wieku do Luwru, w centralnym miejscu umieszczono figurę tańczącego satyra z II wieku, prawdopodobnie będącą kopią pracy greckiego rzeźbiarza Lizypa z IV wieku p.n.e.

W przypadku tej sali, to nie rzeźby, ale obrazy Caravaggia (Michelangelo Merisi da Caravaggio) są główną atrakcją. Niektóre z dzieł barokowego mistrza to:

• Chłopiec z koszem owoców - jedna z wcześniejszych prac Caravaggia, przedstawiająca zniewieściałego młodzieńca trzymającego realistyczny kosz pełen owoców.
• Święty Hieronim piszący - obraz ukazujący Hieronima ze Strydonu (łysego, z aureolą, ubranego w czerwoną szatę) w trakcie tłumaczenia Pisma Świętego; po lewej stronie kompozycji artysta umieścił czaszkę.
• Madonna z Dzieciątkiem i św. Anną (Madonna dei Palafrenieri) - ten wysoki i szeroki obraz, zamówiony przez kardynała Scipione Borghese, pierwotnie zawisnąć miał w jednej z kaplic Bazyliki św. Piotra; ostatecznie weto postawili inni kardynałowie, a obraz trafił do prywatnej kolekcji Borghese.
• Dawid z głową Goliata - jeden z ostatnich obrazów artysty. Uwiecznił na nim samego siebie w roli Goliata (a dokładniej jego ściętej głowy), na którego spogląda wyraźnie zasmucony Dawid. Caravaggio namalował go niecały rok przed śmiercią i wysłał w prezencie kardynałowi Scipione Borghese z prośba o ułaskawienie. Ten przystał na jego prośbę, lecz malarz zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach podczas rejsu powrotnego do Rzymu...
• Chory Bachus (Bacchino malato) - kolejne z wczesnych dzieł artysty; według niektórych teorii jest to autoportret malarza po pobycie w szpitalu, co wyjaśnia charakterystyczny kolor skóry.

Pierwsze piętro - wybrane obrazy i dzieła sztuki

Na pierwszym piętrze w sposób chronologiczny wyeksponowane są obrazy z różnych epok - od XVI do XVIII wieku. W sumie do zwiedzenia dostępnych jest 12 sal, choć niektóre z nich są niewielkie.

Poniżej wypisaliśmy kilka wybranych obrazów oraz innych dzieła sztuki.

Obrazy:

• Dama z jednorożcem (Rafael Santi) - autorstwo tego obrazu przypisywano początkowo Pietrowi Perugino, ale po XX-wiecznej renowacji i odkryciu na nowo jednorożca, autorem pracy uznano Rafaela,
• Złożenie do grobu (Rafael Santi) - jedno z najbardziej poruszających dzieł tego pochodzącego Urbino artysty,
• Portret młodego mężczyzny (Rafael),
• Leda z łabędziem (szkoła Leonarda da Vinci) - obraz ten uważany jest za najwierniejszą kopię zaginionego dzieła Leonarda da Vinci. Dzieło nawiązuje do mitologicznej Ledy, matki bliźniaków Dioskurów, Kastora i Polluksa. Kobieta miała oddać się Zeusowi, który uwiódł ją przybrawszy wcześniej postać łabędzia,
• Miłość niebiańska i miłość ziemska (Tycjan),
• Złożenie do grobu (Piotr Rubens),
• Diana i jej nimfy (Domenichino),
• Ukrzyżowanie ze św. Hieronimem i św. Krzysztofem (Pinturicchio)
• Madonna z Dzieciątkiem (Perugino),
• Danae (Correggio) - obraz ten zakupiony został w 1827 roku przez księcia Camilla Borghese w Paryżu,
• Autoportrety (Gian Lorenzo Bernini) - dwa niepozorne autoportrety malarza (jeden w młodości, drugi w wieku dojrzałym), które wiszą niedaleko jego prac rzeźbiarskich w sali XIV.
• Portet mężczyzny (Antonello de Messina).

Rzeźby:

• model z terakoty pomnika konnego króla Ludwika XIV (Bernini),
• koza Amaltea z Zeusem i satyrem z marmuru (Bernini),
• popiersie z marmuru twórcy kolekcji, kardynała Scipione Borghese (Bernini),
• Alegoria snu, wykonana z czarnego marmuru (Alessandro Algardi),
• Cyganka (La Zingarella) - połączenie antycznego torsu z szarego marmuru z elementami z białego marmuru oraz pozłacanego brązu, dodanymi przez Nicolasa Cordiera.

Galeria Borghese - bilety, rezerwacja online, informacje praktyczne

Aby odwiedzić Galerię Borghese, konieczna jest wcześniejsza rezerwacja. Dotyczy to wszystkich rodzajów wejściówek: biletów normalnych, biletów ulgowych i darmowych, a nawet kart turystycznych Roma Pass. Bilety nabywamy na wybrane, dwugodzinne okno czasowe.

Ceny biletów do Galerii Borghese:

• dla osób dorosłych - 15,00 € (70,06 zł),
• dla osób dorosłych na ostatnie (krótsze) okno czasowe - 8,00 € (37,37 zł),
• dla osób w wieku 18-25 - 2,00 € (9,34 zł),
• dla dzieci i młodzieży poniżej 18. roku życia - wejście darmowe.

Aktualne ceny biletów sprawdzimy na oficjalnej stronie.

Dni i godziny otwarcia Galerii Borghese

Galeria Borghese jest otwarta od wtorku do niedzieli w godzinach od 9:00 do 19:00. Bilety kupujemy na konkretne, dwugodzinne okno czasowe - jeśli nie zjawimy się o czasie, nie będziemy mogli już wejść o innej godzinie. Ostatnie okno czasowe jest krótsze, ale jednocześnie nieco tańsze - czas zwiedzania wynosi wtedy 75 minut.

Każdy dzień podzielony jest na dziesięć okien czasowych:

• 09:00-11:00
• 10:00-12:00
• 11:00-13:00
• 12:00-14:00
• 13:00-15:00
• 14:00-16:00
• 15:00-17:00
• 16:00-18:00
• 17:00-19:00
• 17:45-19:00

W ciągu jednej tury do środka wpuszczanych jest maksymalnie 180 osób. Aktualne dni i godziny otwarcia sprawdzimy na oficjalnej stronie.

Gdzie kupimy bilety do Galerii Borghese?

Bilety możemy zakupić na kilka sposobów. Najwygodniej i najpewniej jest zrobić to online na tej stronie - jest to oficjalny kanał sprzedaży. Guzik do zakupu biletu znajdziemy po prawej stronie.

Alternatywą jest rezerwacja telefoniczna. Warto jednak pamiętać, że dzwoniąc na infolinię będziemy musieli podać pracownikowi numery naszej karty płatniczej, w tym kod z tyłu karty. Warto też przed wykonaniem telefonu poćwiczyć literowanie w języku angielskim. Numer telefonu to +39 06 32810 (działa od poniedziałku do piątku od 9:30 do 18:00).

Jeżeli na dany dzień pozostaną jeszcze wolne wejściówki, można spróbować zakupić je w dniu wizyty w kasach. W takim przypadku jednak nigdy nie mamy gwarancji, że uda nam się wejść do środka, ani które okno czasowe będzie wolne. My jednak pewnego razu w zimę spontanicznie stwierdziliśmy, że mamy ochotę znów zobaczyć dzieła Berniniego, i nie mieliśmy problemu z zakupem biletu na kolejne okno czasowe.

Jeśli na oficjalnej stronie zabrakło już wolnych terminów, ale chcielibyśmy zarezerwować wejściówkę z wyprzedzeniem, możemy sprawdzić ofertę któregoś z popularnych zewnętrznych sprzedawców biletów oferujących wejście oraz wycieczki do galerii. Dwie najbardziej znane strony to GetYourGuide oraz Tiqets. Ich ceny są znacznie wyższe, ale zazwyczaj udostępniają łatwą ścieżkę zwrotu zakupionych biletów.

Giovanni Antonio Canal (Cannaletto) w Galerii Borghese

Zwiedzanie Galerii Borghese z przewodnikiem

Każdego dnia, podczas wybranych okienek czasowych, istnieje możliwość dopłacenia do biletu 8,00 € (37,37 zł) i wzięcia udziału w wycieczce z przewodnikiem w języku angielskim. Liczba uczestników jest ograniczona do 15 osób, więc w szczycie sezonu warto zarezerwować wycieczkę z wyprzedzeniem.

Wejście do Galerii Borghese z kartą Roma Pass

Posiadacze karty Roma Pass, chcący odwiedzić Galerię Borghese, muszą dokonać wcześniejszej rezerwacji pod numerem telefonu +39 06 32810 (od poniedziałku do piątku od 9:30 do 18:00) lub wysyłając wiadomość email pod adres romapass@tosc.it.

Zwiedzanie Galerii Borghese - informacje i wskazówki praktyczne

Kasy biletowe (do odbioru biletów zarezerwowanych telefonicznie lub mailowo) oraz sklepik z pamiątkami znajdują się w podziemiach. Na miejscu najlepiej pojawić się kilkanaście minut przed godziną wejścia. Do środka nie wejdziemy z torbami ani plecakami, które możemy zostawić w szatni. Kolekcja rozmieszczona jest na dwóch piętrach. Na parterze wystawione są najważniejsze rzeźby, a na pierwszym piętrze dominują obrazy.

Teoretycznie wizyta w galerii trwa 2 godziny, ale pojedyncze minuty możemy stracić już na wejściu, ponieważ zwiedzanie zaczynamy od podziemi, z których wchodzimy schodami na górę. Komunikaty o opuszczeniu galerii zaczynają pojawiać się około pięć minut przed godziną końcową. Ochrona zaczyna wtedy wyganiać gości z sal, a część z pomieszczeń jest zamykana. Najbezpieczniej więc założyć, że na wizytę mamy godzinę i 45 minut.

Jak dojechać do Galerii Borghese?

Niech nie zmyli nas fakt, że Galeria Borghese znajduje się na terenie Ogrodów Borghese (Villa Borghese), które rozpoczynają się tuż przy Placu Popolo. Sam teren ogrodów jest na tyle rozległy, że chcąc dojść pieszo do muzeum (zacząwszy spacer od słynnego placu), będziemy mieć do przejścia niemal dwa kilometry, co zajmie nam nawet 30 minut.

Alternatywą do długiego spaceru jest dojazd autobusem, np. ze stacji Termini. Opcje dojazdu najlepiej sprawdzić wcześniej i dać sobie pewien zapas czasu, żeby nie spóźnić się na wyznaczoną godzinę wejścia.

Bibliografia:

• Kristina Herrmann Fiore, Galleria Borghese Guide, 2019,