Termy Karakalli w Rzymie - zwiedzanie monumentalnego kompleksu starożytnych łaźni

Termy Karakalli (wł. Terme di Caracalla) to monumentalny kompleks rzymskich łaźni, który wzniesiono w III wieku naszej ery, podczas rządów cesarza Karakalli.

Termy znajdują się kawałek na południowy-wschód od centrum starożytnego Rzymu i często są pomijane przez turystów, którzy skupiają się na zabytkach w bliższej okolicy Forum Romanum.

Historia

Monumentalny kompleks łaźni powstał na zlecenie cesarza Karakalli w latach 211-216. W chwili wybudowania był to drugi co do wielkości kompleks termalny w Rzymie, ustępujący rozmiarami jedynie nieistniejącym już Termom Trajana (wł. Terme di Traiano). Liche ruiny tych term można zobaczyć podczas spaceru po wzgórzu Oppius, nieopodal Koloseum.

Termy Karakalli były jednym z najbardziej ambitnych przedsięwzięć cesarskiego Rzymu. Przez pięć lat, dzień po dniu, nad ich budową pracowało średnio 9000 robotników. Kompleks funkcjonował przez około 300 lat i w czasach swojej świetności musiał robić wrażenie na wszystkich odwiedzających Wieczne Miasto. Termy rozbudowano o kilka budynków za panowania cesarza Aleksandra Sewera.

Trudno jednoznacznie stwierdzić, w którym roku łaźnie straciły swoją pierwotną funkcję. Najczęściej można spotkać się z przypuszczeniem, że ich kres przypadł na 537 rok. To właśnie wtedy Ostrogoci, w trakcie oblężenia Rzym, mieli zniszczyć akwedukt doprowadzający wodę do term. Z kolei Amanda Claridge, w swojej książce Rome. An Oxford Archeological Guide, przychyla się do teorii, że Termy Karakalli stopniowo traciły na znaczeniu w trakcie VI wieku, aż w końcu zaprzestano ich używania.

Po upadku zachodniego Cesarstwa Rzymskiego, kompleks zaczął podupadać i był systematycznie plądrowany - marmur po marmurze. Nowożytni władcy miasta wykorzystywali najważniejsze z rzymskich budowli jako kamieniołomy oraz źródło żelaza. Dzieła zniszczenia dopełnił papież Paweł III z rodu Farnese, który podczas swojego pontyfikatu zabrał z term ostatnie wartościowe elementy.

Architektura

Termy ufundowane przez cesarza Karakallę składały się z ponad 20 pomieszczeń. Trzy najważniejsze z nich, usytuowane w centrum budowli, to:

• okrągłe (i już nieistniejące) caldarium, czyli basen z ciepłą wodą,
• prostokątne frigidarium ozdobione rzeźbami, będące basenem z zimną wodą,
• basen o rozmiarach olimpijskich, nazywany natatio.

To one stanowiły główną część kompleksu. Otaczały je mniejsze pomieszczenia, takie jak szatnie czy dwa gimnazja (sale do ćwiczeń fizycznych). Większość z nich zamykał dach, choć zdarzały się też wyjątki - na przykład palestra, jak nazywano miejsce do ćwiczeń zapasów oraz boksu.

W budynku znajdowało się ponad 250 kolumn, a do udekorowania wnętrz użyto ponad 6000 metrów sześciennych marmuru oraz granitu.

W całym kompleksie mogło w jednym momencie przebywać nawet 10 000 osób.

Co pozostało z Term Karakalli?

Termy Karakalli stanowią największe zachowane ruiny rzymskiego kompleksu łaźni. Do naszych czasów przetrwała większość masywnych ścian budowli oraz część mozaik podłogowych, ale nic nie pozostało z dachu oraz dekoracji.

Spośród głównych pomieszczeń zachował się basen (natatio), charakteryzujący się ścianą z wnękami, w których dawniej stały rzeźby. W dobrym stanie przetrwały również frigidarium oraz palestra. Niestety, niewiele pozostało ze ścian okrągłego caldarium, czyli basenu z gorącą wodą.

Podczas zwiedzania będziemy zobaczymy fragmenty marmurowych dekoracji, które niegdyś upiększały budynek, rzeźby oraz kolorowe i czarno-białe mozaiki. Większość z tych ostatnich jest obecnie prezentowana w pomieszczeniu, które dawniej pełniło funkcję palestry.

Najbardziej wartościowe z dzieł sztuki zdobiących pierwotnie termy, takie jak rzeźby Byka Farnezyjskiego oraz Heraklesa Farnezyjskiego, znajdują się obecnie w Narodowym Muzeum Archeologicznym w Neapolu. W czasach starożytnych miały one znajdować się w frigidarium.

Na niektóre pozostałości po Termach Karakalli możemy natrafić podczas zwiedzania Rzymu. Dwie monumentalne fontanny na Placu Farnese (wł. Piazza Farnese) zostały utworzone na bazie dwóch bliźniaczych zbiorników wykonanych z egipskiego granitu, prawdopodobnie zabranych z frigidarium. 

Grupę mozaik przedstawiających atletów oraz ich trenera można znaleźć w zbiorach Muzeów Watykańskich, a w Bazylice Najświętszej Maryi Panny na Zatybrzu zobaczymy kolumny, które zabrano z term w XII wieku.

Zwiedzanie Term Karakalli

Termy Karakalli zwiedzamy samodzielnie. Stanowisko archeologiczne przypomina bardziej otwarty park niż muzeum. Możemy spacerować po wyznaczonych ścieżkach wewnątrz budowli oraz po przyległym do ruin ogrodzie.

Na miejscu spędzimy około 60 minut (przy szybkim tempie do 45 minut). W ogrodzie ustawiono ławeczki, a na terenie obiektu znajdują się również toalety. Jeśli nie spieszy nam się zbytnio, Termy Karakalli mogą okazać się świetnym miejscem na dłuższy odpoczynek podczas słonecznego dnia.

Na miejscu nie przygotowano zbyt wielu tablic informacyjnych w języku angielskim. Dla turystów przygotowano jednak płatne przewodniki audio (cena 5€, czas trwania około 50 minut) oraz okulary z technologią wirtualnej rzeczywistości (cena 9€).

Mimo różnicy w cenie o wiele bardziej atrakcyjna wydaje się być druga z opcji. Dzięki okularom i pracy grafików możemy zobaczyć, jak łaźnie wyglądały w czasach swojej świetności - uwzględniając dekoracje oraz kolory. Jeśli jednak nie lubicie tego typu atrakcji, możecie czuć się zawiedzeni. Nam one jednak przypadły do gustu, jednak korzystaliśmy z nich jeszcze przed podwyżką ceny. Nie warto też brać więcej niż jednej pary okularów.

Domus di Vigna Guidi - wspaniałe freski z rzymskiego domu

Od czerwca 2022 roku na terenie Term Karakalli prezentowane są dekoracje z rzymskiego domu z II wieku, wzniesionego za czasów cesarza Hadriana. Budynek usytuowany był w miejscu planowanego budowy nowych term, dlatego został w większości rozebrany. Na szczęście przetrwały jego fragmenty, na które natrafiono w XIX wieku, a w nich odnaleziono kolorowe freski.

Dzięki staraniom konserwatorów, niektóre z nich mogły zostać zaprezentowane szerszej publiczności - fragmenty tych fresków są obecnie wystawione na terenie stanowiska archeologicznego.

Termy Karakalli - bilety, godziny otwarcia oraz dojazd

Bilet wstępu dla osób dorosłych to koszt 8€. Osoby w wieku od 18. do 25. roku życia są upoważnione do zakupu biletu ulgowego w cenie 2€. Dzieci i młodzież poniżej 18. roku życia wchodzą za darmo, podobnie jak osoby z niepełnosprawnościami. W przypadku organizacji dodatkowych wystaw cena biletu wzrasta do 5€.

Teoretycznie istnieje możliwość zakupu biletu online na oficjalnej stronie stworzonej przez ministerstwo kultury, ale nie ma to większego sensu - cena jest wprawdzie taka sama, ale na miejscu praktycznie nigdy nie ma długich kolejek. Jeśli jednak liczy się dla Was każda minuta, zakup może mieć sens!

Wejście do Term Karakalli jest darmowe w każdą pierwszą niedzielę miesiąca.

Termy są czynne od wtorku do niedzieli przez większość roku, z wyjątkiem pojedynczych dni. Bramy otwierane są o 9:00 lub 9:30. Godzina zamknięcia zależy od dnia oraz pory roku i waha się od 16:30 do 19:15. Dokładną godzinę zamknięcia w trakcie naszej daty odwiedzin najwygodniej sprawdzić oficjalnej stronie.

Adres: Viale delle Terme di Caracalla 52 

Najbliższa stacja metra to Circo Massimo. Na miejsce można też dojechać autobusem lub dojść pieszo - spacer z okolic Koloseum zajmie nam około 15-20 minut.

Podziemia Term Karakalli

Jednym z fascynujących elementów dawnego kompleksu są podziemne korytarze i pomieszczenia o łącznej długości przekraczającej 2 km. To właśnie tam znajdowały się urządzenia wykorzystywane do podgrzewania wody oraz magazyny na drewno przeznaczone do spalania.

Codziennie przebywało tam nawet kilkuset niewolników oraz wyspecjalizowanych pracowników, odpowiedzialnych za utrzymanie funkcjonowania term. W podziemiach Term Karakalli odkryto także Mitreum, miejsce kultu Mitry, boga słońca, które stanowiło integralną część kompleksu.

Niestety, podziemia są rzadko udostępniane turystom - jedynie podczas specjalnych wystaw. Informacji o planowanych wydarzeniach można szukać na podanej wyżej oficjalnej stronie.

Termy Karakalli w popkulturze

Termy były jedną z lokacji w filmie John Wick II. 

Bibliografia:

• Amanda Claridge, Rome. An Oxford Archeological Guide, 2010