Termy Karakalli w Rzymie - zwiedzanie monumentalnego kompleksu starożytnych łaźni

Termy Karakalli (wł. Terme di Caracalla) to monumentalny kompleks rzymskich łaźni, który wzniesiono w III wieku naszej ery, podczas rządów cesarza Karakalli.

Termy znajdują się kawałek na południowy-wschód od centrum starożytnego Rzymu i należą do atrakcji nad wyraz często omijanych przez turystów, którzy skupiają się na zabytkach w bliższej okolicy Forum Romanum.

Historia

Monumentalny kompleks łaźni wzniesiono na zlecenie cesarza Karakalli w latach 211-216. Był to w momencie wybudowania drugi pod względem wielkości kompleks termalny w Rzymie, który ustępował rozmiarami jedynie nieistniejącym już Termom Trajana (wł. Terme di Traiano, ich pojedyncze ruiny można zobaczyć podczas spaceru po wzgórzu Oppius nieopodal Koloseum).

Był to jeden z najbardziej ambitnych projektów imperialnego Rzymu. Przez pięć lat miało pracować nad nim średnio 9000 pracowników dziennie. Kompleks funkcjonował przez około 300 lat i w czasach swojej świetności musiał zachwycać wszystkich odwiedzających Wieczne Miasto. Termy rozbudowano o kilka budynków podczas panowania cesarza Aleksandra Sewera.

Trudno jednoznacznie stwierdzić rok, w którym łaźnie straciły swoją pierwotną funkcję. Najczęściej można spotkać się z założeniem, że kres term przypadł na 537 rok. To właśnie wtedy oblegający Rzym Ostrogoci mieli zniszczyć akwedukt doprowadzający wodę do łaźni. Z kolei Amanda Claridge w swojej książce Rome. An Oxford Archeological Guide jest bliższa teorii, że termy powoli traciły na znaczeniu w trakcie VI wieku, aż w końcu przestały być używane.

Po upadku zachodniego Cesarstwa Rzymskiego kompleks podupadał i był marmur po marmurze rozkradany. Nowożytni władcy miasta wykorzystywali najważniejsze z rzymskich budowli jako kamieniołomy oraz źródło żelaza. Dzieła zniszczenia dopełnił papież Paweł III z rodu Farnese, który w trakcie swojego pontyfikatu zabrał z term ostatnie wartościowe elementy.

Architektura

Kompleks termalny posiadał ponad 20 pomieszczeń. Trzy najważniejsze z sal znalazły się w samym centrum budowli. Były to:

• okrągłe (i nieistniejące już) caldarium (basen z zimną wodą),
• prostokątne i ozdobiona rzeźbami frigidarium (basen z ciepłą wodą),
• basen o rozmiarach olimpijskich nazywany natatio.

Stanowiły one główną część kompleksu. Otaczały je mniejsze pomieszczenia - m.in. szatnie oraz dwa gimnazja (sale do ćwiczeń). Większość z pomieszczeń zamykał dach, choć zdarzały się wyjątki - otwarta była chociażby palestra, czyli miejsce do ćwiczeń zapasów oraz boksu.

W budynku znajdowało się ponad 250 kolumn, a do udekorowania pomieszczeń użyto ponad 6000 metrów sześciennych marmuru oraz granitu.

W całym kompleksie mogło w jednym momencie przebywać nawet 10 000 osób.

Co pozostało z Term Karakalli?

Termy Karakalli są największymi zachowanymi ruinami rzymskiego kompleksu łaźni. Do naszych czasów przetrwała większość masywnych ścian budowli oraz część kolorowych mozaik podłogowych, ale nic nie pozostało z dachu oraz dekoracji.

Z głównych pomieszczeń zachował się basen (natatio), który charakteryzował się ścianą z wnękami (dawniej stały w nich rzeźby). W dobrym stanie przetrwały też frigidarium oraz palestra. Niestety, niemal nic nie zachowało się ze ścian okrągłego caldarium, czyli basenu z zimna wodą.

Podczas zwiedzania zobaczymy trochę fragmentów marmurowych elementów zdobiących dawniej budynek, czarnobiałych mozaik (większość wystawiono w pomieszczeniu służącym jako palestra) czy rzeźb. Najbardziej wartościowe z dzieł sztuki zdobiących termy, czyli rzeźby Byka Farnezyjskiego oraz Heraklesa Farnezyjskiego, znajdują się obecnie w Narodowym Muzeum Archeologicznym w Neapolu. W czasach starożytnych miały one znajdować się w frigidarium.

Niektóre pozostałości po Termach Karakalli zobaczymy w trakcie zwiedzania Rzymu. Dwie monumentalne fontanny na Placu Farnese (wł. Piazza Farnese) powstały na bazie dwóch bliźniaczych zbiorników wykonanych z egipskiego granitu i zabranych prawdopodobnie z frigidarium. 

Grupa mozaik przedstawiająca atletów oraz ich trenera znajduje się w zbiorach Muzeów Watykańskich, a w Bazylice Najświętszej Maryi Panny na Zatybrzu zobaczymy kolumny, które zabrano z term w XII wieku.

Zwiedzanie Term Karakalli

Termy Karakalli zwiedzamy samodzielnie. Stanowisko archeologiczne to bardziej otwarty park niż muzeum. Możemy spacerować po wyznaczonych ścieżkach wewnątrz budowli oraz po przylegającym do ruin ogrodzie.

Na miejscu spędzimy do 60 minut (przy szybkim tempie do 45 minut). W ogrodzie ustawiono ławeczki, na miejscu dostępne są również łazienki. Jeśli nam się specjalnie nie śpieszy, to Termy Karakalli mogą być świetnym miejscem na dłuższy odpoczynek podczas słonecznego dnia. 

Na miejscu nie ma zbyt wielu tablic opisowych w języku angielskim. Dla turystów przygotowano dodatkowo płatny przewodnik audio (cena 5€, czas trwania około 50 minut) oraz okulary z mechanizmem wirtualnej rzeczywistości (cena 7€). Różnica w cenie nie jest duża, a o wiele ciekawsza wydaje się być druga z opcji. Dzięki okularom oraz pracy grafików możemy zobaczyć jak łaźnie wyglądały w latach swojej świetności - wliczając w to dekoracje oraz kolory. 

Termy Karakalli - bilety, godziny otwarcia oraz dojazd

Bilet wstępu dla osób dorosłych to koszt 8€. Osoby w wieku od 18. do 25. roku życia są upoważnione do zakupu biletu ulgowego w cenie 2€. Dzieci i młodzież poniżej 18. roku życia wchodzi za darmo.

Wejście do Term Karakalli jest darmowe w każdą pierwszą niedzielę miesiąca od października do marca.

Termy czynne są od 9:00 od poniedziałku do niedzieli przez cały rok z wyjątkiem 1 stycznia oraz 25 grudnia. Godzina zamknięcia zależy od dnia oraz pory roku i waha się od 14:00 do 19:15. Dokładną godzinę zamknięcia podczas naszych odwiedzin najwygodniej sprawdzić tutaj. Wystarczy kliknąć w zakładkę Opening Hours. 

Adres: Viale delle Terme di Caracalla 52 

Najbliższa stacja metra to Circo Massimo. Na miejsce można też dojechać autobusem lub dojść pieszo - spacer z okolic Koloseum zajmie nam około 15-20 minut.

Podziemia Term Karakalli

Jedną z ciekawszych pozostałości po dawnym kompleksie są podziemne tunele.

Niestety, nie są one czynne przez cały rok, a jedynie podczas specjalnych wystaw. Informacje o planowanych wydarzeniach można sprawdzić na tej stronie.

Termy Karakalli w popkulturze

Termy były jedną z lokacji w filmie John Wick II. 

Bibliografia:

• Amanda Claridge, Rome. An Oxford Archeological Guide, 2010