Watykan - zwiedzanie, zabytki i największe atrakcje

Watykan to siedziba władz Kościoła Katolickiego i najmniejsze państwo świata - i to zarówno pod względem powierzchni, jak i liczby ludności. Mimo że na co dzień mieszka tu mniej niż tysiąc osób, to jednocześnie jest to jedno z najczęściej odwiedzanych miejsc na świecie - w końcu kto wybierając się do Wiecznego Miasta nie planuje zwiedzania Watykanu?

W naszym przewodniku odpowiedzieliśmy w sposób praktyczny na pytanie jak zwiedzać Watykan oraz opisaliśmy jego największe zabytki i atrakcje. Rozpoczniemy jednak od krótkiego wprowadzenia historycznego.

Watykan - od antycznego cyrku do stolicy Kościoła

Historia Watykanu jest bogata i płynnie łączy ze sobą starożytny świat rzymski z nowym porządkiem chrześcijańskim. W czasach antycznych znajdował się tu Cyrk Nerona, na którym zamęczono wielu chrześcijan. Według tradycji wśród męczenników był sam św. Piotr, którego tu pochowano. Z czasem w miejscu grobu apostoła powstała kaplica zastąpiona w IV wieku przez pierwszą Bazylikę św. Piotra ufundowaną przez cesarza Konstantyna Wielkiego. Przez kolejne wieki założenie się rozrastało - powstały nowe pałace, a grożącą zawaleniem bazylikę zastąpiono nowym kościołem odwiedzanym dziś przez miliony turystów i wiernych. Znacznie więcej o dziejach Watykanu napisaliśmy w naszym artykule Historia Watykanu w pigułce, do którego Was zapraszamy.

Warto jeszcze dodać, że Watykan został główną siedzibą papiestwa stosunkowo niedawno, bo w drugiej połowie XIV wieku. Przez wcześniejsze tysiąc lat oficjalna siedziba Kościoła Katolickiego mieściła się na Lateranie, na terenach przekazanych kościołowi przez cesarza Konstantyna Wielkiego.

Co więcej, słynna Bazylika św. Piotra nie jest wcale najważniejszym z rzymskich kościołów. Ten laur dzierży zbudowana chwilę wcześniej Arcybazylika świętego Jana na Lateranie, która nosi dumny tytuł Sacrosancta lateranensis ecclesia omnium urbis et orbis ecclesiarum mater et caput czyli Najświętszy kościół laterański, Matka i Głowa kościołów całego Miasta i Świata. To właśnie świątynia na Lateranie jest rzymskim kościołem katedralnym, czyli siedzibą biskupa Rzymu.

Więcej: Arcybazylika świętego Jana na Lateranie - bazylika papieska w Rzymie

Jak zwiedzać Watykan?

Wielu turystów planując zwiedzanie Watykanu ma na myśli trzy rzeczy: stanięcie na placu św. Piotra, wejście do Bazyliki św. Piotra oraz ewentualne zwiedzenie kompleksu Muzeów Watykańskich. Atrakcji Watykanu jest jednak znacznie więcej. Są to m.in.:

• możliwość wejścia na kopułę Bazyliki św. Piotra, skąd rozpościera się piękny widok na plac i panoramę Rzymu,
• wejście do skarbca Bazyliki św. Piotra, w którym nie ma co prawda aż tak wielu eksponatów, ale turyści zainteresowani sztuką sakralną odnajdą w nim wiele skarbów,
• możliwość zejścia (za darmo) do Grot Watykańskich, czyli do krypty pod bazyliką, gdzie pochowano wielu papieży i członków rodów królewskich,
• wycieczka z przewodnikiem do Ogrodów Watykańskich,
• wycieczka z przewodnikiem po stanowisku archeologicznym z pozostałościami rzymskiej nekropolii odnalezionej bezpośrednio pod obecną kryptą bazyliki; w trakcie wycieczki staniemy tuż obok domniemanego grobu pierwszego papieża, a przewodnik opowie nam więcej o pracach archeologów i wnioskach historyków na temat miejsca pochówku apostoła Piotra.

Ile kosztuje zwiedzanie Watykanu?

Minusem zwiedzania Watykanu dla części turystów mogą być ceny. Chcąc odwiedzić wszystkie z wymienionych miejsc i wziąć udział we wszystkich wycieczkach musimy liczyć się wydaniem kilkudziesięciu Euro.

Ceny wybranych atrakcji Watykanu:

• Muzea Watykańskie - 17€ (lub 21€ przy zakupie biletu online),
• wejście na kopułę Bazyliki św. Piotra - 8€ lub 10€,
• zwiedzanie stanowiska archeologicznego - 13€,
• wycieczka do Ogrodów Watykańskich (wliczony w to jest bilet do Muzeów Watykańskich) - 39€ lub 37€.

Na szczęście wypełniona skarbami renesansowych i barokowych mistrzów Bazylika św. Piotra otwiera swoje drzwi dla każdego bez żadnych opłat i nie wymaga rezerwacji biletu. Bezpłatnie wejdziemy też na Plac św. Piotra.

Ile czasu zajmuje zwiedzanie Watykanu?

Większość turystów zwiedza Watykan w ciągu jednego dnia. Spokojnie wystarczy nam to na odwiedzenie Bazyliki św. Piotra, wejście na kopułę i wizytę w Muzeach Watykańskich.

Jeśli planujemy jednak wziąć także udział w wycieczkach to możemy rozważyć rozdzielenie wizyty na dwa dni - jeden dzień możemy poświęcić wtedy na Muzea Watykańskie i ewentualnie Ogrody, a drugi na Bazylikę, wycieczkę do podziemi oraz wejście na kopułę. Co prawda wszystko da się zobaczyć w jeden dzień, ale może to być bardzo męczące.

Kiedy najlepiej odwiedzić Watykan?

Mimo że najmniejsze państwo świata odwiedzane jest tłumnie przez turystów przez cały rok to chcąc na spokojnie zwiedzić Muzea Watykańskie najlepiej przyjechać poza sezonem letnim - np. w listopadzie lub styczniu/lutym.

W przypadku Bazyliki św. Piotra w ciągu dnia niemal ciągle panuje duży ruch, i to bez względu na porę roku. Wystarczy jednak wcześnie wstać i przyjść bezpośrednio na otwarcie (do czego zachęcamy) lub maksymalnie w ciągu 60 minut od otwarcia, żeby mieć słynną Bazylikę praktycznie tylko dla siebie.

Na Plac św. Piotra warto przynajmniej raz zawitać wieczorem lub z samego rana, kiedy nie ma wielu osób i możemy na spokojnie podziwiać kolumnadę oraz fasadę Bazyliki.

Największe zabytki i atrakcje Watykanu

Plac św. Piotra

Plac św. Piotra jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych miejsc na świecie. Jego dzisiejszy wygląd jest efektem wizji słynnego Gian Lorenzo Berniniego, a kształt według kościelnych źródeł ma przypominać "matczyne ręce kościoła wyciągnięte do wiernych".

Celem projektu było umożliwienie jak największej liczbie wiernych zobaczenia papieża w trakcie obrzędów. Plac otoczony jest niemal w całości kolumnadą, nad którą umieszczono rzeźby 140 świętych. Wśród nich znajdziemy jednego Polaka - świętego Jacka Odrowąża.

Na środku placu stoi egipski obelisk sprowadzony do Rzymu przez cesarza Kaligulę, który przeniesiono w to miejsce blisko 100 lat przed realizacją projektu Berniniego. Po bokach znajdują się bliźniacze fontanny. Pierwszą z nich wyrzeźbił Carlo Maderno (po prawej stronie, patrząc w kierunku Bazyliki). Druga z nich jest niemal kopią pierwszej, i stworzył ją sam Bernini.

Bazylika św. Piotra

Dla wielu najważniejszym punktem zwiedzania Watykanu jest wnętrze Bazyliki św. Piotra, które zachwyca swoim przepychem, rzeźbami i pięknymi kaplicami. Najbardziej znanymi elementami są 29 metrowy baldachim autorstwa Berniniego oraz Pieta Michała Anioła, która znajduje się za specjalną szybą.

Polskie ślady

Nie wszyscy turyści z Polski odwiedzający świątynię zdają sobie sprawę, że w środku spoczęła Maria Klementyna Sobieska, wnuczka króla Jana III oraz tytularna królowa Anglii. Więcej o jej losach oraz nagrobku przeczytacie w artykule Nagrobek Marii Klementyny Sobieskiej w Bazylice Watykańskiej.

Niestety, kolejki do bazyliki w najbardziej oblegane miesiące bywają bardzo długie - w najgorszym wypadku będziemy musieli odstać godzinę lub więcej. Najlepiej przyjść na miejsce chwilę przed otwarciem - jeśli będziemy mieć szczęście, to oprócz nas w kolejce i potem w samej Bazylice będzie najwyżej kilkanaście osób. Po godzinie lub dwóch po otwarciu zaczynają tworzyć się pierwsze kolejki.

Na powyższych zdjęciach zobaczycie jak wyglądała bazylika podczas odwiedzin o 7:00 i kilka godzin później. Chwilę po otwarciu byliśmy niemal sami, a w dalszej części dnia towarzyszyły nam dziesiątki innych odwiedzających.

Wymagany strój oraz zachowanie

Chcąc zwiedzić Bazylikę św. Piotra musimy być odpowiednio ubrani: kobiety powinny mieć zakryte ramiona oraz kolana, podobnie mężczyźni. Nie powinniśmy też mieć wyeksponowanego brzucha.

Odwiedzając świątynię pamiętajmy, że jesteśmy w miejscu kultu - w środku należy zachowywać się odpowiednio i nie przeszkadzać wiernym. W kaplicach przeznaczonych wyłącznie na modlitwy nie powinniśmy rozmawiać ani robić zdjęć.

Muzea Watykańskie i Kaplica Sykstyńska

Muzea Watykańskie nie bez przyczyny uważane są za jedną z najważniejszych placówek kulturalnych świata. Samo określenie Muzea Watykańskie może być też trochę mylące, wszakże częścią kompleksu jest również ozdobiona freskami Michała Anioła Kaplica Sykstyńska oraz oficjalne apartamenty papieskie, nazywane z włoskiego stanze, gdzie zobaczymy zapierające dech w piersiach freski ścienne Rafaela Santiego i jego uczniów.

Niektóre z kolekcji dostępnych w Muzeach Watykańskich:

• Muzeum Pio-Clementino z jedną z najważniejszych kolekcji antycznych rzeźb (m.in. Grupa Laokoona, Tors Belwederski czy Apollo Belwederski),
• Pinakoteka, czyli galeria obrazów, gdzie wystawiono prace z motywami sakralnymi pędzla największych mistrzów (m.in. Caravaggio, Giotto, Gudio Reniego, Michała Anioła czy Rafaela),
• Wystawa powozów oraz karoc z papieskimi powozami, pojazdami oraz informacjami opisującymi nieudany zamach na Jana Pawła II,
• Muzeum Egipskie z cieszącymi się olbrzymim zainteresowaniem mumiami oraz innymi artefaktami z Egiptu, a także rzymskimi wyrobami wzorowanymi na tych egipskich,
• Galeria Współczesnej Sztuki Sakralnej z pracami takich mistrzów jak Vincent van Gogh, Henri Matisse czy Marc Chagall.

Jak łatwo się domyślić - mnogość różnorodnych kolekcji powoduje, że w środku możemy spędzić od kilku godzin do nawet całego dnia! Trudno nam zresztą wyobrazić sobie przygotowanie planu zwiedzania Watykanu nieuwzględniającego słynnego kompleksu muzealnego.

Bilety do Muzeów Watykańskich kupimy:

• w kasach w cenie 17€ (musimy liczyć się z kolejkami a w sezonie ze staniem w słońcu),
• online na oficjalnej stronie za dodatkową opłatą 4€ (razem 21€).

W przypadku zakupu online zapłacimy co prawda więcej, ale zarezerwujemy konkretną godzinę wizyty (nie możemy jej przegapić!) i będziemy mieć pewność, że w przypadku długich kolejek je ominiemy. Niestety, bilety udostępnione do sprzedaży na oficjalnej stronie muzeum potrafią szybko się wyprzedawać (czasem nawet kilka tygodni przed datą naszej wizyty!). W takiej sytuacji, o ile zależy nam na zakupie biletu z wyprzedzeniem, możemy skorzystać z którejś z zewnętrznych firm zajmujących się sprzedażą biletów. Są one nieco droższe, ale posiadają opcję łatwiejszej anulacji. Dwie najbardziej znane strony to GetYourGuide oraz Tiqets.

Jan Matejko - kolejny z polskich akcentów w trakcie zwiedzania Watykanu

W Muzeach Watykańskim natrafimy na nasze polskie akcenty. Należy do nich słynny obraz Jana Matejki "Jan Sobieski pod Wiedniem", o którym więcej przeczytacie w naszym artykule Jan Sobieski pod Wiedniem - historia powstania obrazu Matejki z Muzeum Watykańskiego w Rzymie

Mało który turysta jednak wie, że zwiedzając Watykan możemy wypatrzyć także podobiznę wielkiego polskiego malarza - więcej informacji znajdziecie w tekście Matejko w Galerii Kandelabrów w Muzeach Watykańskich

Wejście na kopułę Bazyliki św. Piotra

Do największych atrakcji Watykanu zalicza się możliwość wejścia na kopułę Bazyliki św. Piotra, skąd rozpościera się wspaniały widok na Plac św. Piotra oraz panoramę Rzymu.

Możliwe są dwa warianty dostania się na taras widokowy.

• Na górę możemy wejść korzystając wyłącznie z siły naszych nóg - wtedy będziemy mieć do pokonania 551 schodów oraz zapłacimy za bilet 8€.
• Alternatywnie możemy wjechać do poziomu dachu/tarasu windą i ruszyć dalej pieszo. Wtedy do pokonania będziemy mieć "tylko" 320 schodów, a za bilet zapłacimy 10€.

Ostatni etap - wdrapywanie się na taras kopuły - jest niestety nieco klaustrofobiczny i mało wygodny, więc nie polecamy tej wycieczki nikomu, kto źle czuje się w ciasnych pomieszczeniach. W pozostałych przypadkach widok z góry zrekompensuje nam wszystkie trudności.

Interesującym doświadczeniem jest spacer po dachu, na którym znajduje się również sklepik - jest w nim mniej klientów niż np. w sklepach Muzeów Watykańskich.

Groty Watykańskie

Słynna krypta Bazyliki św. Piotra, nazywana czasem Kryptą Papieży (wł. Tombe dei Papi), jest miejscem spoczynku 90 namiestników Chrystusa oraz członków rodzin królewskich (m.in. Krystyny Wazówny, królowej Szwecji). Zgodnie z tradycją Watykan był miejscem pochówku św. Piotra, a najważniejsi z przywódców kościoła pragnęli spocząć jak najbliżej pierwszego papieża.

To, co może zaskoczyć odwiedzających, to różnorodność grobowców. Są to zarówno majestatyczne pomniki, jak i sarkofagi pochodzące z czasów antycznych. W grotach będziemy mieć również okazję zobaczyć masywne pozostałości po kolumnach, które były częścią wczesnochrześcijańskiej bazyliki ufundowanej przez cesarza Konstantyna. Warto w tym miejscu przypomnieć, że Groty nie znajdują się pod ziemią, a na poziomie zerowym istniejącej w tym miejscu dawnej bazyliki.

Grób św. Jana Pawła II

Wielu polskich turystów zwiedzających Watykan poszukuje grobu papieża-Polaka. Wbrew powszechnemu przekonaniu nie znajduje się on w Grotach Watykańskich, ale na terenie Bazyliki Świętego Piotra, przy kaplicy św. Sebastiana, w prawej nawie, kawałek od Piety Michała Anioła. Jest to druga kaplica z kolei od wejścia.

Kaplica św. Sebastiana służy do modlitwy, a przy grobie naszego rodaka przebywa wielu wiernych. Porządku pilnuje straż, dzięki czemu nawet przy dużym tłoku każdy może spokojnie podejść i się pomodlić.

Możliwość zobaczenia papieża na żywo - audiencja oraz modlitwa Anioł Pański

Chcąc zobaczyć biskupa Rzymu na żywo możemy uczestniczyć w papieskiej audiencji (w środę o 9:15) lub odwiedzić plac św. Piotra w trakcie modlitwy Anioł Pański (niedziela 12:00).

Niestety, nie zawsze jest to możliwe. Czasami zwierzchnik Kościoła nie przebywa w Rzymie z powodu swoich obowiązków. Aktualny kalendarz mszy oraz audiencji możemy sprawdzić na oficjalnej stronie Watykanu pod tym adresem.

Audiencja u papieża rozpoczyna się w środę o godzinie 9:15. Chcąc wziąć udział w audiencji powinniśmy zarezerwować darmowe wejściówki i je odebrać - więcej informacji znajdziecie tutaj. W przypadku mniej obleganych miesięcy możemy również spróbować pojawić się na miejscu bez rezerwacji.

Modlitwa Anioł Pański ma miejsce w niedzielę o godzinie 12:00 - wtedy papież pojawia się w oknie, błogosławi wiernych i odmawia z nimi modlitwę. Uczestniczenie w niedzielnej mszy nie wymaga posiadania rezerwacji, ale powinniśmy spodziewać się wtedy tłumów i przyjść odpowiednio wcześniej.

Więcej informacji o modlitwie, a także filmy z poprzednich mszy znajdziecie na tej stronie.

Zwiedzanie Watykanu poza utartym szlakiem

Ogrody Watykańskie

Nie każdy turysta zdaje sobie sprawę, że istnieje możliwość zwiedzenia słynnych Ogrodów Watykańskich, ale opcja ta dostępna jest tylko podczas jednej z wycieczek z przewodnikiem.

Do wyboru mamy:

• Guided Tours for Individuals - Vatican Gardens and Sistine Chapel - około dwugodzinna wycieczka w małej grupie, podczas której zwiedzimy Ogrody Watykańskie oraz najważniejsze zabytki Muzeów Watykańskich - cena wynosi 39€ lub 30€ w przypadku wariantu ulgowego,
• Vatican City Tour and Museums - Open Bus - ogrody zwiedzamy podziwiając je z małego busa - czas wycieczki to 45 minut, a cena wynosi 37€ lub 23€ w przypadku wariantu ulgowego,

Rezerwując wycieczkę kupujemy od razu bilet do Muzeów Watykańskich, do których możemy udać się po zakończeniu zwiedzania. Bilety są bezzwrotne.

Wizytę musimy zarezerwować na konkretny dzień i godzinę korzystając z oficjalnego systemu sprzedażowego Watykanu dostępnego pod tym adresem. Po dokonaniu płatności otrzymamy voucher z kodem do skanowania, który musimy pokazać na miejscu.

Skarbiec w Bazylice św. Piotra

Zwiedzając Bazylikę warto pomyśleć o odwiedzeniu skarbca oraz zakrystii. Wejście znajduje się w środku, po lewej stronie, niedaleko ołtarza - pod pomnikiem Piusa VIII. Skarbiec składa się z kilku pomieszczeń, w których zobaczymy mały wycinek religijnych skarbów watykańskich takich jak relikwiarze, przedmioty wykorzystywane do mszy oraz ceremonii, czy np. rzymski sarkofag. Za jeden z największych skarbów uważany jest wykonany z brązu nagrobek papieża Sykstusa IV.

Innym drogocennym artefaktem jest VI-wieczny relikwiarz nazywany Krzyżem Watykańskim (łac. Crux Vaticana), będący jednym z nielicznych skarbów uratowanych ze starej bazyliki. Krzyż ofiarował bazylice cesarz Justyn II.

Rzymska nekropolia i grób św. Piotra - zwiedzanie stanowiska archeologicznego

Antyczną nekropolię pod Bazyliką św. Piotra odkryto stosunkowo niedawno, w trakcie wykopalisk w latach 1940-1949, i nie ma ona nic wspólnego z opisanymi wcześniej Grotami Watykańskimi. Prace archeologiczne zlecił papież Pius XI, który pragnął zostać pochowanym jak najbliżej św. Piotra. Dzięki jego staraniom odkryto miejsce, w którym prawdopodobnie znajdował się grób Apostoła, oraz pozostałości po rzymskiej nekropolii.

Nie była to jednak podziemna nekropolia przypominająca znajdujące się poza murami starożytnego Rzymu katakumby, a otwarty cmentarz w formie ulicy, wzdłuż której wznoszono mauzolea bogatszych rodów.

Obecnie stanowisko archeologiczne (wł. scavi) pod bazyliką dostępne jest dla turystów jedynie w trakcie wycieczki z przewodnikiem. Niestety, liczba miejsc jest ograniczona do 250 osób dziennie, a zwiedzanie odbywa się w grupach liczących kilkanaście osób. Jeśli chcemy odwiedzić nekropolie, powinniśmy wysłać prośbę o rezerwacje odpowiednio wcześniej mailem (scavi@fsp.va) lub faksem - więcej informacji na tej stronie. Koszt pojedynczego biletu to 13€.

Podczas naszej wizyty proces rezerwacji miejsca wyglądał w ten sposób, że należało wysłać zwykłą wiadomość pod podany wyżej adres e-mail, razem z listą osób oraz planowanymi datami. My na wszelki wypadek wysłaliśmy zakres trzydniowy. Po pewnym czasie otrzymaliśmy dwie wiadomości w języku włoskim. W jednej z nich było potwierdzenie rezerwacji, a w drugiej link do płatności online. Po zapłaceniu na adres e-mail otrzymaliśmy vouchery.

W dniu wizyty należy udać się do znajdującego się w lewej kolumnadzie (patrząc w stronę bazyliki) stanowiska kontroli obsługiwanego przez policję. Po przejściu kontroli podobnej do tej na lotnisku ruszamy w stronę gwardzisty, który sprawdzi wydrukowany przez nas voucher. Jeśli nie będzie mieć żadnych obiekcji ruszamy w stronę drzwi, nad którymi widnieje napis Ufficio Scavi. Tam wymienimy nasz voucher na bilety i będziemy mogli czekać na rozpoczęcie zwiedzania. Mając chwilkę czasu do wizyty możemy zajrzeć na cmentarz Campo Santo Teutonico, czyli cmentarz niemiecki.

Wycieczka podzielona jest na trzy części. Najpierw dowiemy się więcej o samej bazylice i jej poprzednim, wczesnochrześcijańskim wcieleniu. Przewodnik pokaże nam makiety oraz pozostałość po kolumnie z czasów Konstantyna. Drugą częścią wycieczki to przejście przez nekropolię, czyli ulicę wypełnioną rzymskimi mauzoleami. Ich wnętrza, w tym freski, zachowały się w dobrym stanie. Jeśli jednak odwiedziliśmy wcześniej Museo Nazionale Romano, to malowidła te nie zrobią na nas aż tak dużego wrażenia. Ostatnia część wycieczki to możliwość stanięcia tuż obok domniemanego grobu św. Piotra. Niestety, samego grobu nie zobaczymy, ale przewodnik opowie nam o hipotezach oraz o tym, w jaki sposób znaleziono kości, które mogły należeć do pierwszego papieża.

Fontanna Tiar

Zwiedzając Watykan warto odnaleźć Fontannę Tiar (wł. Fontana delle Tiare) z trzema tiarami oraz kluczami nawiązującymi do władzy papieskiej. Stanęła ona przy Largo del Colonnato, tuż obok Placu św. Piotra.

Jej autorem był Pietro Lombardi, który w pierwszych dekadach XX wieku otrzymał zadanie stworzenia fontann pitnych nawiązujących formą do dzielnic (rione), na terenie których mają się znaleźć.

Bazyliki papieskie

Pamiętajmy, że w Rzymie poza Watykanem znajdziemy także inne bazyliki papieskie - trzy z nich noszą tytuł "bazyliki większej”, a czwarta to "bazylika mniejsza". Co ciekawe, wchodząc do każdej z nich... wkraczamy na teren Państwa Watykan, z powodu ich eksterytorialności.

Jak dojechać do Watykanu?

Watykan położony jest niedaleko głównej historycznej części Rzymu, więc najłatwiej dostać się do niego pieszo.

Alternatywnie możemy skorzystać z transportu publicznego. Warto jednak zdawać sobie sprawę, że najbliższa stacja metra - Ottaviano – San Pietro - znajduje się około 500 m od wejścia do Muzeów Watykańskich oraz niemal 900 m od wejścia do Bazyliki św. Piotra. Stacja ta znajduje się na trasie linii czerwonej - jeśli wsiadamy na dworcu Termini, to jedziemy w kierunku Battistini.

Nieco bliżej znajduje się przystanek autobusowy. Stacja kolejki podmiejskiej Roma San Pietro oddalona jest o około kilometr od Placu św. Piotra.