Pałac Kwirynalski w Rzymie: historia, zwiedzanie, architektura

Pałac Kwirynalski (wł. Palazzo del Quirinale) w Rzymie należy do najwspanialszych kompleksów pałacowych wzniesionych w stolicy Włoch. Pierwotnie powstał jako letnia rezydencja papieży, następnie rezydowali w nim władcy zjednoczonego królestwa włoskiego, a dziś jest on oficjalną siedzibą włoskiego prezydenta.

Nie każdy z turystów odwiedzających Wieczne Miasto zdaje sobie sprawę, że pałac ten możliwy jest do zwiedzenia w trakcie organizowanych regularnie wycieczek po kompleksie.

Historia

Od winnicy do wspaniałej rezydencji papieskiej

Wzgórze Kwirynalskie było zabudowane już w starożytności, gdy mieściły się tu m.in.: świątynie oraz budynki użytku publicznego. W okresie średniowiecza antyczne budowle stopniowo zniknęły z krajobrazu zastąpione przez kościoły, wieże obronne oraz arystokratyczne rezydencje, które wznoszono wzdłuż dzisiejszej ulicy Via del Quirinale.

Obszar ten wpadł w oko również papieżom, którzy w okresie letnim szukali wytchnienia od Watykanu. Pierwszy na pomysł zaszycia się na Kwirynale wpadł już około 1540 roku Paweł III, który znajdował schronienie w pomieszczeniach starego klasztoru benedyktyńskiego.

Jedna z tutejszych posiadłości należała do kardynała Oliviero Carafy, a jego winnica rozciągała się dokładnie w miejscu, gdzie stoi dziś Pałac Kwirynalski. W 1550 roku rezydencja trafiła w ręce innego kardynała, Ippolito d’Este, który znany jest lepiej jako fundator znajdującej się na liście dziedzictwa kulturowego UNESCO Willi D’Este w Tivoli.

Urokliwa posiadłość przypadła do gustu papieżowi Grzegorzowi XIII, który w latach 1583 - 1585 z własnych środków ufundował niewielką willę mającą służyć jako papieska letnia rezydencja. Do realizacji projektu zaprosił Ottaviano Mascarino, który stworzył niewielki pałacyk zwieńczony wieżą. Fasada budynku charakteryzowała się portykiem oraz loggią, które architekt połączył spiralnymi schodami nazwanymi na jego cześć Schodami Mascarino. Prawdopodobnie były one inspiracją dla wszystkich spiralnych klatek schodowych powstałych w Rzymie w XVII wieku. Pierwotna willa przetrwała do dziś, ale nie zobaczymy jej od zewnątrz, gdyż znajduje się na północnym krańcu wewnętrznego dziedzińca.

Przez kolejne stulecie władcy Państwa Kościelnego rozbudowali niewielką rezydencję do jednego z największych pałaców świata pod względem powierzchni. Dzięki ich wysiłkom rezydencja na Kwirynale mogła równać się z Pałacem Watykańskim, czego świadectwem są konklawe (wybory papieża) organizowane w tutejszej Kaplicy Paulińskiej. Przy przebudowie pałacu pracowali najważniejsi ówcześni architekci, a pomieszczenia malowidłami ozdabiali znamienici artyści tacy jak Pietro da Cortona czy Guido Reni.

Pierwsza duża rozbudowa rozpoczęła się już za pontyfikatu następcy Grzegorza Sykstusa V, który chciał umożliwić przebywanie na Kwirynale całego papieskiego dworu oraz przyjmowanie audiencji. Zatrudniony przez niego architekt Domenico Fontana dobudował nowe skrzydło wychodzące w stronę Placu Kwirynalskiego (Piazza del Quirinale) oraz kolejny budynek wzdłuż dzisiejszej ulicy Via del Quirinale, tworząc przy tym wewnętrzny dziedziniec.

Swoją ostateczną architektoniczną formę pałac otrzymał w pierwszych dekadach XVII stulecia, gdy na tronie Piotrowym zasiadł Paweł V. Budowę zamykającego dziedziniec skrzydła rozpoczął architekt Flaminio Ponzio, a po jego śmierci w 1613 roku prace kontynuował Carlo Maderno.

Budowę kompleksu pałacowo-ogrodowego do końca doprowadził wywodzący się z rodu Barberini papież Urban VIII. To podczas jego pontyfikatu swoją obecną formę otrzymała główna fasada, gdzie nad portalem powstał balkon błogosławieństwa zaprojektowany przez ulubieńca papieża słynnego Gian Lorenzo Berniniego. Na zlecenie Urbana VIII wyrównano również ogród i otoczono go pierścieniem muru obronnego.

Niedoszła rezydencja Napoleona Bonaparte

W 1809 roku wojska francuskie wkroczyły do Rzymu, a papież Pius VII w oczekiwaniu na deportację do Francji został chwilowo uwięziony w jednym z pałacowych pomieszczeń. Już w 1811 roku Pałac Kwirynalski wybrany został na oficjalną siedzibę Napoleona Bonaparte, który dzierżył tytuł króla Włoch. Rozpoczęła się przebudowa pałacu w stylu neoklasycznym, za którą odpowiadał urodzony w Rzymie architekt Raffaele Stern. Pomagali mu znani malarze oraz duński rzeźbiarz islandzkiego pochodzenia Bertel Thorvaldsen, którego Polacy kojarzą jako twórcę pomnika konnego Józefa Poniatowskiego w Warszawie.

Ostatecznie jednak Napoleon nigdy nie zdążył w nim zamieszkać, a pałac wrócił w ręce Państwa Kościelnego w 1814 roku. Po triumfalnym powrocie papieża do Rzymu rozpoczęto usuwanie napoleońskich dodatków.

Pius VII docenił jednak kunszt Raffaele Sterna, któremu zlecił ostateczną przebudowę fontanny Dioskurów stojącej na Placu Kwirynalskim.

Rezydencja władców królestwa Włoch

W 1870 roku Rzym został zajęty przez wojska zjednoczonego Królestwa Włoch, co doprowadziło do upadku istniejącego od VIII wieku Państwa Kościelnego. Nie zmieniło to jednak statusu Pałacu Kwirynalskiego, który został oficjalną siedzibą władców wywodzących się z dynastii sabaudzkiej.

W tym okresie odrestaurowano wiele pomieszczeń, zwłaszcza w wychodzącym w stronę ogrodu wschodnim skrzydle, które udekorowano w stylu typowym dla królewskich rezydencji epoki. Całkowicie nowy wygląd otrzymała Wielka Sala Balowa, a z królewskich rezydencji leżących na terenie całych Włoch zwożono do nowej stolicy neorokokowe meble, wspaniałe obrazy i gobeliny, oraz inne elementy wystroju, które miały nadać królewskiej rezydencji odpowiednio reprezentacyjny wygląd.

Pałac Kwirynalski współcześnie

W 1948 roku Pałac Kwirynalski został oficjalną siedzibą prezydenta Włoch. Jednocześnie zdecydowano, że nic nie zostanie zmienione w architekturze budynku oraz wystroju wnętrz.

Sama nazwa Kwirynał wśród Włochów używana jest jako synonim ośrodka władzy prezydenckiej. Podobnie jak my Polacy stosujemy określenie "na Wiejskiej" odnosząc się do naszego parlamentu, tak Włosi mówią "na Kwirynale" myśląc o aktywnościach z udziałem głowy państwa.

Architektura i najważniejsze pomieszczenia

Pałac Kwirynalski powstał na planie prostokąta z rozległym wewnętrznym dziedzińcem pośrodku. Poniżej przedstawiliśmy pokrótce wybrane sale i apartamenty Pałacu Kwirynalskiego. Jest to jednak tylko niewielki wycinek całości, a wartych uwagi sali jest znacznie więcej.

Plac Kwirynalski, balkon błogosławieństwa oraz Sala Balkonowa

Przed fasadą pałacu rozciąga się Plac Kwirynalski (wł. Piazza del Quirinale), w którego południowej części stoi monumentalna Fontanna Dioskurów (wł. Fontana dei Dioscuri). Wodotrysk ten wyróżnia się wysokim obeliskiem, po obu stronach którego stoją pochodzące ze starożytności posągi Kastora i Polluksa z końmi u boku. Plac Kwirynalski może być dobrym punktem widokowym, a najlepszą perspektywę złapiemy tuż obok fontanny.

Reprezentacyjna fasada pałacu wyróżnia się dwoma elementami - głównym portalem wejściowym projektu Carlo Maderno oraz umieszczonym tuż nad nim balkonem błogosławieństwa zaprojektowanym przez Berniniego.

Balkon ten wykorzystywany był nie tylko do błogosławienia wiernych, ale również do ogłaszania wyników konklawe, które kilkukrotnie odbyły się w pałacu. Co ciekawe, na czas konklawe wyjście na balkon było zamurowywane jako znak niezależności kościoła od europejskich mocarstw. Dopiero po wyborze papieża cegły rozbierano, żeby nowy Namiestnik Chrystusowy mógł wyjść i zaprezentować się wiernym.

Wyjście na balkon znajduje się w Sali Balkonowej sąsiadującej z Kaplicą Paulińską.

Salone dei Corazzieri (Sala Kirasjerów)

Największa i najbardziej reprezentacyjna ze wszystkich sal swoją nazwę zawdzięcza oddziałom kirasjerów, jak nazywano ciężką jazdę, która obecnie pełni funkcję gwardii honorowej prezydenta Włoch.

W hali tej przetrwała XVI-wieczna marmurowa posadzka oraz wspaniały drewniany sufit. W czasach papieskich to właśnie tu papież udzielał audiencji i przyjmował zagranicznych ambasadorów, o czym przypominają wykonane w 1616 roku freski nawiązujące wizyt do zagranicznych gości.

Dziś w sali tej organizowane są najważniejsze ceremonie państwowe - w tym inauguracja nowego prezydenta oraz rokroczne spotkanie głowy państwa z pozostałymi przedstawicielami władzy.

Z Sali Kirasjerów możemy przejść bezpośrednio do Kaplicy Paulińskiej.

Kaplica Paulińska

Ta pięknie udekorowana kaplica bierze swoją nazwę od imienia fundatora, papieża Pawła V, który w 1615 roku zlecił jej budowę. Podąża ona za kształtem watykańskiej Kaplicy Sykstyńskiej, dzięki czemu można w niej było organizować konklawe, które odbyły się czterokrotnie.

Kaplica charakteryzuje się datowanym na XVII wiek sufitem ozdobionym pozłacanymi kasetonami oraz marmurową posadzką z tego samego okresu. Nieco nowsze są malowidła ścienne przedstawiające apostołów, które powstały w pierwszych dekadach XIX stulecia.

Dawna Galeria Aleksandra VII: Sala Żółta, Sala Augusta oraz Sala Ambasadorów

Na początku pontyfikatu Aleksandra VII (zasiadał na tronie Piotrowym od 1655 do 1667 roku) powstała podłużna galeria o długości około 70 metrów, którą udekorowano freskami przedstawiającymi motywy z Nowego i Starego Testamentu pędzla Pietro da Cortony oraz innych utalentowanych malarzy.

W 1812 roku, podczas przebudowy w czasach napoleońskich, podłużna galeria została podzielona na trzy mniejsze pomieszczenia. Pierwsze z nich nosi dziś nazwę Sali Żółtej - w jej wnętrzu zobaczymy barokowe malowidła ze scenami Starego Testamentu oraz biało-zielony marmurowy kominek z czasów napoleońskich.

Pomieszczenie środkowe nazywane jest Salą Augusta, a określenie to wywodzi się od marmurowego popiersia będącego kopią słynnej rzeźby Augusta z Prima Porty. Aż do końca XIX wieku pomieszczenie to pełniło funkcję Sali Tronowej. Także tu udało się odrestaurować oryginalne barokowe malowidła ścienne.

Ostatnim pomieszczeniem powstałym z przekształcenia Galerii Aleksandra jest Sala Ambasadorów, gdzie, jak sama nazwa wskazuje, przyjmowani są zagraniczni przedstawiciele. W pomieszczeniu tym warto wypatrywać na posadzce odrestaurowanej mozaiki z II wieku, która została prawdopodobnie przywieziona do Rzymu z Willi Hadriana z Tivoli.

Sala z gobelinami z Lille

Sala ta, będąca oryginalnie częścią letniej rezydencji papieskiej, swoją nazwę zawdzięcza wiszącym na jej ścianach pięciu gobelinom, które wykonano w XVIII wieku we francuskim mieście Lille. Przedstawiają one sceny sielskiego życia na prowincji, a raczej wyobrażenie takiego żywota z perspektywy wielkomiejskiej. Wśród przedstawionych scen są m.in. gra w karty oraz taniec w tawernie.

W czasach napoleońskich podzielono ją na dwa pomieszczenia, z których jedno miało służyć jako sypialnia samego Napoleona. Po zakończeniu francuskiej okupacji pomieszczenia na nowo złączono przywracając im pierwotną formę. W czasach Królestwa Włoch pomieszczenie to było sypialnią królowej Małgorzaty Sabaudzkiej, żony Humberta I.

Obecnie w Sali z gobelinami z Lille przyjmowani są przedstawiciele państw zagranicznych oraz zwoływana jest włoska rada bezpieczeństwa narodowego.

Loggia honorowa

Oryginalnie pomieszczenie to było częścią pierwszej willi zaprojektowanej przez Mascarino i miało formę otwartej loggii. W późniejszym czasie loggia została zamknięta i przekształcona w zamkniętą halę. Wokół bocznych ścian stoją kolumny zabrane z Kaplicy Paulińskiej, a malowidło pokrywające sklepiony sufit pochodzi z 1908 roku i powstało na początku rządów Wiktora Emanuela III.

Współcześnie Loggia honorowa jest miejscem, gdzie liderzy partii politycznych wychodzą po raz pierwszy do prasy po uformowaniu rządu.

Sala Zodiaków

Wychodząca w stronę ogrodów szeroka Sala Zodiaków została wybrana przez władców Królestwa Włoch na miejsce organizacji ich oficjalnych ceremonii. Ozdobą pomieszczenia jest fryz stiukowy wykonany w czasach napoleońskich z motywem triumfu Juliusza Cezara. Triumfem w czasach starożytnych nazywano oficjalne, ceremonialne wkroczenie zwycięskiego wodza do miasta. W procesji tej szli zwycięzcy i bliscy osoby uhonorowanej triumfem, niesiono zdobycze wojenne oraz prowadzono jeńców.

Pozostałe dekoracje oraz meble pochodzą głównie z drugiej połowy XIX wieku, kiedy pomieszczenie dostosowano do wizji królewskiego pałacu. Swoją nazwę sala zawdzięcza znakom zodiaku umieszczonym na sklepionym suficie.

Salon Napoleona

Jedno z pomieszczeń z częściowo zachowanymi dekoracjami z czasów napoleońskich, które przemyślane było jako łazienka cesarza i sąsiadowało z jego sypialnią. Wśród elementów powstałych w czasach francuskiej okupacji warto wymienić sufit z sześcioma medalionami oraz czterema alegoriami Sławy umieszczonymi na każdym z krańców. Te ostatnie w rozłożonym dłoniach trzymają wieńce laurowe, które przekazują dwóm orłom, symbolizującym potęgę imperium zbudowanego przez Napoleona.

Trzy wywieszone w salonie gobeliny powstały w drugiej połowie XVIII wieku we Francji i przedstawiają sceny z powieści "Don Kichot" autorstwa Miguela de Cervantesa.

Biblioteka Piffetti

Wspaniała biblioteka, która co ciekawe nie powstała wcale w Rzymie, a pierwotnie znajdowała się w turyńskim pałacu Villa della Regina. Na Kwirynał przetransportowano ją dopiero w 1879 roku na zamówienie króla Umberto I, który chciał upiększyć nią apartamenty swojej małżonki.

Wspaniałe półki, meble oraz inne zdobienia wykonał Pietro Piffetti, uważany za jednego z największych artystów swoich czasów pracujących z drewnem.

Wielka Sala Balowa

Monumentalna Wielka Sala Balowa wykorzystywana była i wciąż jest do organizacji balów oraz ceremonii z większą ilością gości. Swój obecny wygląd zyskała ona niedługo po przekształceniu pałacu w rezydencję władców Królestwa Włoch. W tym czasie ściany oraz sufit pokryte zostały malowidłami nawiązującymi do zwycięskich kampanii wojennych oraz zwycięstwa zjednoczonych Włoch.

Pod koniec XIX stulecia do sali dobudowano balkon przeznaczony dla muzyków oraz orkiestry.

Spiralne schody

Charakterystycznym elementem wystroju pałacu są opisywane już spiralne Schody Mascarino, które zobaczymy w najstarszej części pałacu.

Zwiedzanie Pałacu Kwirynalskiego

stan na październik 2021

Pałac Kwirynalski możliwy jest do odwiedzenia w trakcie wycieczki z przewodnikiem. Co więcej, zwiedzanie jest niemal darmowe! Uściślając - samo zwiedzanie jest bezpłatne, ale musimy dokonać wcześniejszej rezerwacji miejsca (ponieważ liczba miejsc jest ograniczona), która kosztuje 1,50€.

Rezerwacji możemy dokonać na stronie internetowej pod tym adresem (Uwaga! Rezerwacji musimy dokonać najpóźniej na 5 dni przed planowaną wizytą).

W trakcie zwiedzania przejdziemy przez wszystkie najważniejsze sale, choć musimy liczyć się z tym, że część pomieszczeń może być niedostępna, np. z powodu przygotowań do audiencji u prezydenta. Opcja zwiedzania Pałacu Kwirynalskiego na pierwszy rzut oka wygląda wręcz idealnie, ale jest jeden haczyk. Zwiedzanie odbywa się tylko w języku włoskim i jedynie na samym początku, podczas wyświetlania filmu będącego wstępem do wycieczki, możemy poprosić o tłumaczenie (warto zabrać ze sobą własne słuchawki).

Czy jest to problem? Naszym zdaniem nie. Wycieczka prowadzona jest na tyle dynamicznie, że sale zmieniane są co chwilę. Dopiero na końcu wchodzimy do pomieszczenia ze zdjęciami prezydentów, gdzie przewodnik opowiada dłużej i wtedy nietrudno o nudę. Warto jednak wcześniej przeczytać trochę o samym pałacu (np. w naszym artykule), dzięki czemu będziemy lepiej orientować się w mijanych salach. Pełną listę sal możliwych do odwiedzenia znajdziecie tutaj.

Trasa zwiedzania zajmuje według oficjalnej strony około 90 minut, choć nasza wycieczka trwała prawie 30 minut dłużej. Jeśli macie zaplanowaną resztę dnia co do minuty to warto mieć to na uwadze, gdyż nie ma możliwości wydostania się przed oficjalnym zakończeniem, a ostatnia część wycieczki to opowieści o włoskich prezydentach, z której niezbyt wiele zapewne zrozumiemy.

Zmiana warty

Przed Pałacem Kwirynalskim codziennie o pełnych godzinach odbywa się uroczysta zmiany warty, która nie jest jednak zbyt imponująca; ot, kilku żołnierzy poddaje się codziennemu rytuałowi. Bardziej widowiskowa ceremonia, w której uczestniczą również konni, ma miejsce w niedzielę: od czerwca do września o 18:00, a w pozostałe miesiące o 16:00. [stan na 2018]

Bibliografia

• materiały udostępniane na oficjalnej stronie Pałacu Kwirynalskiego.