Pałac Marmurowy i Nowy Ogród w Poczdamie - zwiedzanie, historia

Pałac Marmurowy (niem. Marmorpalais) to położony w Poczdamie wczesnoklasycystyczny pałac, który pełnił funkcję letniej rezydencji pruskiej rodziny królewskiej.

Marmorpalais wzniesiono tuż przy brzegu jeziora Heiliger See (pol. Jezioro Święte). Na obszarze otaczającym pałac wytyczono przyjemny ogród w stylu angielskim nazywany Nowym Ogrodem (niem. Neuer Garten), na terenie którego wzniesiono kilka intrygujących struktur.

Pałac Marmurowy razem z innymi poczdamskimi pałacami oraz ogrodami wpisano w 1990 roku na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO.

Artykuł jest częścią naszego przewodnika po największych atrakcjach Poczdamu.

Pierwsza (i zarazem ostatnia) wczesnoklasycystyczna rezydencja królewska w Prusach

Pałac Marmurowy powstał na zlecenie króla Prus Fryderyka Wilhelma II, który zastąpił na tronie Fryderyka Wielkiego. Stary Fritz, jak nazywano Fryderyka Wielkiego, zmarł bezdzietnie, a władzę po nim przejął bratanek.

Fryderyk Wilhelm II nie podzielał jednak miłości swojego stryja do stylu rokoko i zdecydował się na budowę pałacu w stylu klasycystycznym, będącym w tamtym czasie nowością. Pałac Marmurowy jest pierwszą i zarazem ostatnią królewską rezydencją wzniesioną w stylu wczesnoklasycystycznym w Królestwie Prus.

Za projekt Marmorpalais odpowiadali Karl von Gontard (projekt bryły pałacu) oraz Carl Gotthard Langhans (wystrój wnętrz). Drugi z nich znany jest jako projektant berlińskiej Bramy Brandenburskiej.

Prace budowlane trwały od 1787 do 1792 roku. W tym czasie powstał dwupiętrowy budynek z czerwonej cegły, który stanowi centralną część pałacu. Dach budowli zwieńczony jest belwederem (tarasem widokowym), z którego rozpościera się widok na okolicę.

Fryderyk Wilhelm II w nowym Pałacu Marmurowym spędzał miesiące letnie, a jego główną siedzibą był nieistniejący już w oryginalnej formie, lecz niedawno odbudowany zamek w Berlinie.

Król mason

Fryderyk Wilhelm II był różokrzyżowcem, jak nazywano członków ruchu czerpiącego z mistycyzmu, i należał do loży masońskiej. Wierzenia króla wpłynęły na położenie pałacu oraz na formę innych budowli, które podczas jego panowania wzniesiono w Nowym Ogrodzie.

Jeszcze zanim rozpoczęła się budowa letniej rezydencji, zgodnie z życzeniem władcy zasadzono w miejscu przyszłego pałacu trzy robinie akacjowe, które były symbolem jego loży masońskiej. Położenie drzew, uzupełnionych czterema topolami lombardzkimi, wpłynęło na kształt i lokalizację Marmorpalais. Król kategorycznie odmawiał ścięcia drzew, więc architekt musiał zmieścić nowy pałac pomiędzy nimi - w efekcie czego docisnął go niemal do brzegu jeziora.

Władca zlecił też budowę kilku nietypowych budynków, w tym piramidy, kuchni w formie antycznej ruiny czy gotyckiej biblioteki.

O poważnym podejściu króla do symboliki zaświadcza fakt, że podziemna trasa prowadząca od kuchni do pałacu ma zakręt właśnie w miejscu, gdzie rosło jedno z drzew.

Zasadzone za panowania Fryderyka Wilhelma drzewa przetrwały aż do 1880 roku, kiedy to z powodu złego stanu zastąpiono je innymi. Przypałacowe drzewa usunięto ostatecznie w drugiej połowie XX wieku chcąc zyskać przestrzeń na wystawę eksponatów muzeum wojska.

Rozbudowa i modernizacja pałacu

Już po kilku latach Fryderyk Wilhelm II doszedł do wniosku, że rezydencja jest za mała dla jego potrzeb. W 1797 roku zlecił więc architektowi Michaelowi Philippowi Boumannowi rozbudowę pałacu, a ten wprowadził w życie śmiałą koncepcję - dobudował dwa skrzydła ustawione prostopadle do głównego budynku i połączył je z nim łukami. Wychodzące na dziedziniec wewnętrzne fasady bocznych skrzydeł otrzymały formę kolumnady.

W trakcie rozbudowy pałacu zdecydowano się na krok, który mógł spowodować, że Fryderyk Wielki przewrócił się w grobie. W celu zdobycia marmuru rozebrano kolumnadę projektu Georga Wenzeslausa von Knobelsdorffa (nadwornego architekta Starego Fritza) z Parku Sanssouci, która prowadziła od Pałacu Sanssouci do Nowego Pałacu.

Król zmarł w listopadzie 1797 roku i nie doczekał końca budowy. Jego następca, Fryderyk WIlhelm III, nie przejawiał większego zainteresowania pałacem ojca i zaprzestał prac po zakończeniu budowy brył obu skrzydeł.

Gest Fryderyka Wilhelma IV

Pałac pozostawał zaniedbany aż do przełomu lat 30. i 40. XIX wieku, kiedy wprowadził się do niego książę Wilhelm z żoną Augustą. Brat Wilhelma, król Fryderyk Wilhelm IV, nazywany przez niektórych "romantykiem na tronie", ofiarował środki na zakończeniu rozpoczętej pod koniec XVIII wieku przebudowy.

Król zlecił zadanie dokończenia prac swojemu nadwornemu architektowi Ludwigowi Ferdinandowi Hesse. Pracę nad wykończeniem wnętrz trwały od 1843 do 1848 roku, i w tym czasie udało się ostatecznie zakończyć cały projekt.

W kolejnych dekadach wprowadzano tylko niewielkie modyfikacje i unowocześnienia.

Nowożytne dzieje pałacu

Pałac Marmurowy był wykorzystywany przez członków rodu Hohenzollernów aż do początku XX wieku.

Północne skrzydło pałacu ucierpiało znacznie w trakcie II wojny światowe, gdy na dach spadła aliancka bomba, niszcząc kilka pomieszczeń. Od 1946 do 1954 roku w pałacu urządzono klub dla oficerów rosyjskich, a w czasach Niemieckiej Republiki Demokratycznej (NRD) otworzono w nim muzeum wojskowe.

Rok przed zjednoczeniem Niemiec rozpoczęto prace mające na celu przywrócenie Pałacowi Marmurowemu jego pierwotnej formy. Dzięki wysiłkom i trwającej kilkanaście lat renowacji udało się doprowadzić wiele pomieszczeń do ich oryginalnego stanu - dotyczy to zarówno części centralnej z XVIII wieku, jak i dobudowanych w XIX wieku bocznych skrzydeł.

Zwiedzanie Pałacu Marmurowego

Podczas wizyty w Pałacu Marmurowym przejdziemy przez około 30 pomieszczeń, w których zachowało się wiele z oryginalnego wystroju oraz wyposażenia. Część z braków uzupełniono rekwizytami będącymi dawniej na wyposażeniu zamku miejskiego w Berlinie (niem. Berliner Schloss), który został co prawda odbudowywany, lecz pełni funkcję muzeum sztuki.

Praktycznie wszystkie z pomieszczeń zaprojektowano w stylu neoklasycznym - z jednym wyjątkiem - pomieszczenia stylizowanego na turecki namiot.

Jednym z najważniejszych materiałów dekoracyjnych wykorzystanym w pałacu jest marmur, któremu rezydencja zawdzięcza swoją nazwę. W trakcie budowy korzystano przede wszystkim z białego i szarego marmuru pochodzącego ze Śląską, ale w niektórych przypadkach (np. kominki) użyto włoskiego marmuru karraryjskiego, w którym rzeźbili m.in. Michał Anioł czy Giovanni Lorenzo Bernini.

Pałac Marmurowy jest możliwy do zwiedzenia tylko w trakcie około godzinnej wycieczki z przewodnikiem w języku niemieckim. Na szczęście prawie w każdej z sal dostępne są tablice informacyjne w języku angielskim, a do tego na początku wycieczki otrzymamy darmowy przewodnik audio z językiem Szekszpira. Dokładny czas zwiedzania zależy od przewodnika oraz ilości innych odwiedzających. Nasza wycieczka trwała około 75 minut i przewodniczka w żaden sposób nie pospieszała grupy.

Zwiedzając pałac otrzymamy specjalne kapcie, które zakłada się na buty w celu ochrony oryginalnym drewnianych posadzek. Warto mieć na sobie wygodne obuwie, ponieważ około godzinny spacer w mało wygodnych kapciach może dać nam się we znaki.

Zanim rozpoczniemy zwiedzanie (lub zaraz po) warto dokładnie obejrzeć malowidła ścienne pod kolumnadami, które przedstawiają sceny nawiązujące do Pieśni o Nibelungach.

Poniżej opisaliśmy kilka wartych uwagi pomieszczeń, które zwiedzimy w trakcie wycieczki.

• Sala Owalna - ta rozległa sala pełniła funkcję jadalni oraz miejsca do organizacji imprez. Jak sama nazwa wskazuje wyróżnia się owalnym kształtem, ale również kolumnami imitującymi marmur oraz dziełami sztuki.
• Liliowy Salon - udekorowana stiukowymi ornamentami sala, która wyposażona jest niemal w całości w meble pochodzące z zamku w Berlinie, dzięki czemu możemy choć na chwilę poczuć się tak, jakbyśmy zwiedzali nieistniejącą już główną rezydencje pruskich władców. Za malowidło w tym pomieszczeniu odpowiadał August von Kloeber.
• Westybul - pokryty w całości polichromowanym marmurem przedsionek, który prowadzi do służącej za jadalnię Sali Groty.
• Sala Grota - ta położona najbliżej jeziora sala swoją nazwę zawdzięczą ornamentom stiukowym w formie muszli. Pomieszczenie to było połączone podziemnym korytarzem ze stojącą nieopodal pałacu kuchnią i służyło za jadalnię..
• Majestatyczna sala koncertowa z kolumnami oraz zdobieniami wzorowanymi na antycznych willach z Pompei oraz Herkulanum.
• Łuk łączący stare skrzydło z nowym, którego ściany udekorowane są malowidłami ściennymi przedstawiającymi sycylijskie pejzaże - przejścia te były wzorowane na watykańskich loggiach projektu Rafaela Santiego.
• Gabinet orientalny w formie ośmiokątnego namiotu tureckiego, jest to jedyne z pomieszczeń, które udekorowano w stylu inny niż neoklasyczny.
• Pokój krajobrazów, którego ściany niemal w całości pokryte są malowidłami przedstawiającymi krajobrazy włoskiej Kampanii.
• Służąca dawniej jako sypialnia Sala Kloebera. Przed wojną ściany tego pomieszczenia ozdabiało pięć malowideł o tematyce mitologicznej. Sala Kloebera została zniszczona podczas nalotów w 1944 roku, ale dzięki renowacji w latach 2002-2003 udało się uratować cztery malowidła.

Oprócz pomieszczeń opisanych powyżej zobaczymy także:

• imponującą kolekcję wyprodukowanej w Wielkiej Brytanii porcelany marki Wedgwood,
• kominki wykonane z włoskiego marmuru z Carrary,
• historyczne zegary, stoliki, krzesła, komody,
• wszechobecne sztukaterie ścienne oraz dekoracje stiukowe,
• oryginalne jedwabne pokrycia ścian,
• 22 ryty będące kopiami prac Rafaela Santiego z Pałacu Watykańskiego (obecnie Muzea Watykańskie) autorstwa Giovanniego Volpato,
• zegary zdobiące dawniej pałace Madame Pompadour,
• niezliczone wazy i antyki, które przywieziono specjalnie z Włoch,
• kolekcję obrazów - portretów oraz pejzaży, w tym scen z Neapolu, Aten (m.in. widok na świątynie Zeusa), Grecji (m.in. świątynia w Bassai) czy Rzymu (m.in. obraz przedstawiający Panteon z charakterystycznymi, nieistniejącymi już wieżyczkami, które nazywano oślimi uszami).

Bilety

Wybierając się do Pałacu Marmurowego możemy skorzystać z jednego z biletów.

• Bilet pojedynczy - 8€ (ulgowy 6€).
• Bilet łączony, dostępny od maja do października, do Pałacu Marmurowego oraz Pałacu Cecilienhof (ważny przez jeden dzień) - 14€ (ulgowy 10€).
• Bilet sanssouci+ w cenie 22€ (ulgowy 17€), który pozwala na zwiedzenie wszystkich pałaców w Poczdamie w ciągu jednego dnia, W trakcie zakupu rezerwujemy godzinę wizyty w Pałacu Sanssouci.
• Bilet sanssouci+ family w cenie 49€, dzięki któremu 2 osoby dorosłe i maksymalnie czwórka dzieci poniżej 18. roku życia mogą odwiedzić każdy z pałaców w Poczdamie w ciągu jednego dnia.
• Bilet Potsdam Family Tickets - bilet rodzinny (2 dorosłych oraz maksymalnie 4 dzieci w wieku poniżej 18. roku życia) ważny przez jeden dzień do wszystkich pałaców zarządzanych przez organizację SPSG w Poczdamie z wyjątkiem Pałacu Sanssouci, Belwederu na wzgórzu Pfingstberg, Pałacu Sacrow oraz domku myśliwskiego Stern - 25€

Godziny otwarcia

Pałac czynny jest w sezonie letnim (01.05-31.10) od wtorku do niedzieli. W pozostałe miesiące wycieczki organizowane są jedynie w weekendy.

Tak jak już wspomnieliśmy, zwiedzanie pałacu możliwe jest jedynie podczas wycieczki z przewodnikiem, a te odbywają się regularnie w ciągu dnia.

Przed wybraniem się do Pałacu Marmurowego sugerujemy sprawdzić dokładne godziny otwarcia na oficjalnej stronie pod tym adresem.

Kuchnia w formie antycznej ruiny

Na tyłach pałacu w latach 1788-1790 wzniesiono budynek kuchni wzorowany na antycznych ruinach, za projekt którego odpowiadał Karl von Gontard.

Tylna część budowli pokryta jest ziemią, a przód ma formę świątyni z kolumnami w porządku korynckim. Budynek kuchni jest naprawdę nietypowy i warto rzucić na niego okiem.

Kuchnię z pałacem łączy podziemny korytarz. Niestety, kuchnia nie jest możliwa do odwiedzenia.

Taras pałacowy

Przy pałacu rozciąga się przyjemny taras, który wychodzi bezpośrednio na jezioro Heiliger See (pol. Jezioro Święte). Dawniej z poziomu tarasu schodzono wprost do wody, gdzie czekały łodzie, które zabierały członków rodziny królewskiej nawet do Berlina.

Przypałacowy taras jest ogólnodostępny dla wszystkich spacerowiczów. Ustawiono na nim kilka ławeczek, na których można odpocząć delektując się idyllicznym widokiem na jezioro oraz zabudowę drugiego brzegu.

Co warto zobaczyć w Nowym Ogrodzie w Poczdamie?

Być może zajmujący powierzchnię ponad 100 hektarów Nowy Ogród (niem. Neuer Garten) nie zachwyca zabudową jak sąsiedni Park Sanssouci, lecz wciąż jest wartym polecenia miejscem na aktywne spędzenie czasu, zwłaszcza przy słonecznej pogodzie.

A właściwie czemu wytyczono nowy ogród, choć dosłownie kawałek dalej istniał jeden z najpiękniejszych kompleksów parkowych w tej części Europy? Fryderyk Wilhelm II nie pałał wielką sympatią do stryja Fryderyka Wielkiego, zresztą ze wzajemnością. Obaj mieli też inne zapatrywanie na sztukę oraz architekturę - następca tronu nie cenił tak bardzo barokowych i rokokowych form.

Nowy władca nie miał więc problemu z podjęciem decyzji o stworzeniu nowego prywatnego ogrodu, który powstawał razem z Pałacem Marmurowym. Nowy park, chcąc odróżnić go od sąsiedniego kompleksu z czasów Fryderyka Wielkiego, nazywano po prostu Nowym Ogrodem.

W 1816 roku park przeorganizowano w stylu ogrodów angielskich i układ ten zachował się do dziś.

Poniżej opisaliśmy najważniejsze z budowli, które wzniesiono na terenie parku. Niestety, nie są one na co dzień udostępnione do zwiedzania, ale w niektórych przypadkach możemy zajrzeć do środka przez okno.

Pałac Cecilienhof

W północnej części ogrodu wzniesiono jeszcze jedną królewską rezydencję - Pałac Cecilienhof, w murach którego odbyła się powojenna konferencja poczdamska. Więcej napisaliśmy o nim w dedykowanym artykule Pałac Cecilienhof w Poczdamie.

Obelisk

Stojący kilka kroków od Pałacu Marmurowego obelisk z niebiesko-szarego marmuru wzniesiono w 1794 roku według projektu Carla Gottharda Langhansa.

Monument ozdabiają cztery medaliony, z których każdy przedstawia męską twarz w innym wieku, co ma symbolizować różne pory roku.

Współrzędne: 52.412310, 13.068929

Piramida

Jednym z najbardziej intrygujących obiektów w parku jest piramida, którą zbudowano na przełomie 1791 i 1792 roku. Jej zastosowanie nie miało jednak nic wspólnego z mistycyzmem - w jej wnętrzu znajduje się zejście do kilkumetrowej i wypełnianej lodem piwnicy, w której przechowywano pożywienie. O masońskich zapędach władcy przypominały co najwyżej umieszczone na piramidzie hieroglify.

Każdej zimy do piwnicy przynoszono lód wydobyty z pobliskiego jeziora, a ten dzięki niskiej temperaturze w podziemiach bardzo długo zachowywał stan stały.

Niestety, nie ma możliwości wejścia do środka.

Współrzędne: 52.414905, 13.069507

Elefantenbaum - drzewiasta rzeźba słonia

Jedną z nowożytnych atrakcji ogrodów jest Elefantenbaum, czyli drzewiasta rzeźba przedstawiająca słonia. Aby ją zobaczyć w pełni musimy odwiedzić park w jeden z ciepłych miesięcy.

Wspólrzędne: 52.416048, 13.069075

Oranżeria

Podłużny budynek oranżerii wyróżnia się przede wszystkim monumentalnym, półkolistym portalem, którego wejście ozdabia kolumnada, na szczycie której umieszczono rzeźbę sfinksa. Bezpośrednio przy drzwiach postawiono z kolei dwie czarne rzeźby egipskich bóstw.

Podczas naszej wizyty oranżeria nie była możliwa do odwiedzenia, ale obok niej stworzono przyjemny ogródek.

Współrzędne: 52.411817, 13.066389

Gotycka Biblioteka

Gotycka biblioteka (niem. Gotische Bibliothek) to dwupoziomowy budynek wzniesiony na południowym krańcu jeziora. Jak sama nazwa wskazuje, budowla ta służyła jako prywatna biblioteka Fryderyka Wilhelma II, który przechowywał w niej książki w dwóch językach: niemieckim i francuskim.

Niestety, budynku nie można zwiedzić, ale możemy zajrzeć do środka przez szybę, We wnętrzu biblioteki stoją dwie egipskie rzeźby.

Współrzędne: 52.406406, 13.067027

Grota Muszelkowa

Muschelgrotte, czyli Grota Muszelkowa, to budynek leżący blisko północnej granicy parku. Fasada budowli jest mozaiką różnorodnych kamieni, a główny skarb, grota wyłożona muszlami, znajduje się w środku.

Niestety, nie zawsze uda nam się wejść do środka, ale zawsze możemy rzucić okiem przez jedno z okien.

Współrzędne: 52.420761, 13.071580

Ermitaż

Kolejnym z budynków wzniesionych na zlecenie Fryderyka Wilhelma II jest ermitaż, który charakteryzuje się fasadą wyłożoną z dębu. W środku znajduje się bogato zdobiony salon, który jednak na co dzień nie jest dostępny do zwiedzania.

Współrzędne: 52.421186, 13.077535

Dziękujemy organizacji SPSG za udostępnienie biletów oraz za wyrażenie zgody na fotografowanie.