Saint-Paul-de-Vence: zwiedzanie otoczonej murami perły Lazurowego Wybrzeża

W pełni ufortyfikowane, położone na skalistym wzniesieniu Saint-Paul-de-Vence należy do najbardziej urokliwych miejsc na Lazurowym Wybrzeżu. Wystarczy przekroczyć jedną z bram miejskich, żeby trafić do krainy poprzecinanych filigranowymi placykami wąskich uliczek oraz zabytkowej kamiennej zabudowy ozdobionej co i raz bujną roślinnością.

Przez ostatnie dwa stulecia Saint-Paul-de-Vence zyskało status miasta artystów, czego świadectwem są liczne galerie sztuki oraz sklepiki oferujące wyroby lokalnych rzemieślników, które barwnie kontrastują z surową architekturą.

Saint-Paul-de-Vence, Saint-Paul de Vence, a może po prostu Saint-Paul?

Niezbyt często zdarza się, że poszukując informacji o miejscu, do którego się wybieramy, natrafiamy na różne jego nazwy. Warto więc poświęcić kilka zdań na usystematyzowanie tej kwestii. Osadę założono jako Saint-Paul, nawiązując tym do Świętego Pawła. Postać apostoła znalazła się też na herbie miasta, gdzie na niebieskiej tarczy przedstawiono go na biało, opartego prawą ręką na mieczu, trzymającego w lewej dłoni otwartą księgę.

Jako, że nie było to jedyne miejsce we Francji nazwane na część tego konkretnego świętego, a tuż obok znajdowało się miasto Vence, to dla łatwiejszego odróżnienia używano nazwy Saint-Paul de Vence, czyli Saint-Paul przy Vence. Trwało to aż do 2011 roku, kiedy ostatecznie zdecydowano o sformalizowaniu tej sytuacji i zmianie oficjalnej nazwy na Saint-Paul-de-Vence.

Historia

Średniowieczna twierdza graniczna

Strategiczne położenie skalistego wzniesienia, na którym rozciąga się dzisiejsze Saint-Paul-de-Vence, doceniono już w starożytności, kiedy założono tu osadę w typie oppidium (jak nazywano obwarowane osiedla wznoszone w trudno dostępnych miejscach).

W okresie średniowiecza, gdzieś pomiędzy X a XII stuleciem, rozpoczęło się formowanie znanego dziś miasta. Początek dały mu stojące w niewielkiej odległości od siebie zamek (fr. château, pozostała po nim jedynie kamienna wieża typu donżon) oraz nieistniejący już kościół Saint-Michel-du-Puy (stał on w miejscu dzisiejszego cmentarza), wokół których swoje domostwa zaczęli wznosić pierwsi osadnicy. Nie ma dziś jednak pewności, które z osiedli było pierwsze - "zamkowe" czy "kościelne".

Położone w granicach Prowansji miasteczko, zwane w tamtym czasie po prostu Saint-Paul, dynamicznie się rozwijało. W 1285 roku książę Karol II Kulawy nadał mu przywilej targowy umożliwiający organizację cotygodniowego targu. Już na początku kolejnego stulecia Saint-Paul zyskało więcej autonomii, w efekcie czego osiedlali się w nim bogaci kupcy oraz nie mniej majętni notable.

Sytuacja miasta zmieniła się diametralnie w 1388 roku, kiedy sąsiednia Nicea wraz z całym regionem dołączyła do Księstwa Sabaudii. Oznaczało to, że Saint-Paul staje się miastem pogranicznym (granicę pomiędzy Prowansją a Sabaudią miała wyznaczać rzeka Var), co wymusiło budowę fortyfikacji mających na celu wzmocnienie jego obrony (pojedyncze obiekty należące do średniowiecznych obwarowań przetrwały do dziś).

Miasto otoczone murem

Wraz z rozpowszechnieniem się artylerii otaczające Saint-Paul de Vence średniowieczne mury obronne przestały skutecznie spełniać swoją funkcję. Boleśnie przekonali się o tym sami mieszkańcy podczas wojen prowadzonych pomiędzy cesarzem Karolem V a królem Francji Franciszkiem I Walezjuszem, kiedy ich miasto zostało dwukrotnie zdobyte przez siły tego pierwszego.

W latach 40. XVI wieku, niedługo przed śmiercią francuskiego monarchy, rozpoczęto przebudowę murów obronnych na modłę renesansową z okazałymi bastionami oraz murem kurtynowym. Projektantem nowych obwarowań był Jean de Saint-Rémy, który został wysłany przez króla na południe w celu wzmocnienia obrony najważniejszych miast w regionie. Warto w tym miejscu wspomnieć, że mury w Saint-Paul były pierwszymi w historii fortyfikacjami typu bastionowego wzniesionymi na terytorium należącym do francuskiej Korony, które zostały zaprojektowane przez francuskiego architekta.

W trakcie przebudowy murów rozebrano kilka kaplic oraz kilkadziesiąt domów, co wymusiło wysiedlenie blisko 500 osób. XVI-wieczne fortyfikacje, wraz z pojedynczymi obiektami powstałymi jeszcze w okresie średniowiecza, przerwały do naszych czasów i stanowią dziś największą wizytówkę miasta. O ich jakości świadczy chociażby fakt, że wizytujący miasto Sébastien Le Prestre de Vauban, czyli jeden z najwybitniejszych inżynierów wojskowych w historii, nie odnalazł w nich nazbyt wielu mankamentów i po przenocowaniu w tutejszej wieży zamkowej mógł ruszać dalej w drogę.

Enklawa artystów i czasy współczesne

Na przełomie XIX i XX wieku Saint-Paul zaczęło zyskiwać popularność wśród znanych artystów (malarzy, rzeźbiarzy, poetów, a później także aktorów), którzy lubili w nim przebywać, czy nawet, jak Marc Chagall, przenieśli się tu na stałe. Jednym z ich ulubionych miejsc stała się położona poza obrębem murów miejskich kawiarnia Chez Robinson, która została w późniejszym czasie przemianowana na La Colombe d’Or, a dziś mieści się w niej hotel i ekskluzywna restauracja z tarasem.

Wraz z rozwojem masowej turystyki Saint-Paul de Vence zaczęło zmieniać swój charakter, żeby przeobrazić się w typowe miasteczko turystyczne.

Zwiedzanie Saint-Paul-de-Vence

Główną atrakcją Saint-Paul-de-Vence jest samo miasteczko, a dokładnie jego zachowany zabytkowy układ miejski wraz z autentyczną historyczną zabudową. Dla części turystów nie lada gratką są też same fortyfikacje obronne, a innych przyciągają sklepiki oraz galerie sztuki.

Na nieśpieszne odkrywanie miasteczka warto zaplanować do trzech-czterech godzin, wliczając w to czas na zajście do lokalnego muzeum historycznego i kaplicy Folona (do obu tych miejsc obowiązuje jeden niedrogi bilet - stan na styczeń 2022), a także na skorzystanie z tutejszej oferty gastronomicznej. Jeśli nie planujemy nigdzie zachodzić, to wystarczy nam od godziny do dwóch. Mimo że Saint-Paul-de-Vence jest znacznie większe niż Èze, inne z popularnych średniowiecznych miasteczek, to pamiętajmy, że jego długość (w od bramy do bramy) nie przekracza 400 m.

Przed rozpoczęciem odkrywania zakątków miasteczka warto zajrzeć do punktu informacji turystycznej (adres: 2 rue Grande), gdzie otrzymamy informacje o bieżących wydarzeniach.

Saint-Paul-de-Vence: atrakcje, zabytki, ciekawe miejsca. Co warto zobaczyć?

Brama Vence

Skierowana w stronę północną Brama Vence (fr. Porte de Vence) była głównym punktem wjazdowym do miasta. Ma one formę wieży bramnej i pochodzi z XIV wieku, stanowiąc przy tym najważniejszy ślad po murach obronnych z okresu średniowiecza.

W górnej części budowli przetrwały oryginalne machikuły, czyli umieszczony na szczycie, lekko wystający ganek, którego otwory umożliwiały rzucanie ciężkimi obiektami oraz wylewanie gorącej smoły na atakujących.

Bastion Dauphin

Zadaniem tego okazałego XVI-wiecznego bastionu, wraz ze znajdującym się naprzeciwko Królewskim Bastionem, była ochrona bramy północnej. Ma on formę grotu strzały i umożliwiał skuteczne ostrzeliwanie zbliżającego się wroga.

Obecnie na jego szczycie znajduje się jedna armata. Jej przydomek, Lacan, ma wywodzić się od strzelca służącego w armii Franciszka I, który przywiózł ją ze sobą po jednej z bitew odbytych na terenie dzisiejszych Włoch.

Wieża Esperona (Tour de l’Esperon)

Położona w północno-zachodnim krańcu miasta trzypiętrowa wieża jest kolejnym śladem po pierwotnych średniowiecznych fortyfikacjach. Pierwotnie w jej wnętrzu znajdowała się prochownia.

Rue Grande

Rue Grande, czyli po prostu główna ulica, to najważniejsza arteria Saint-Paul-de-Vence, która ciągnie się pomiędzy północnym a południowym krańcem murów. Wzdłuż niej, w zabytkowych budynkach, działają liczne galerie sztuki, butiki oraz różnorodne sklepiki. Do niektórych z nich warto zajrzeć, nawet jeśli nie interesuje nas konkretna tematyka, gdyż w ich wnętrzach zachowały się widoczne pozostałości historycznej architektury.

Interesującym obiektem na trasie Rue Grande jest konstrukcja określana słowem "pontis", będąca swoistym mostem wzniesionym bezpośrednio nad ulicą i łączącym zabudowania po obu jej stronach.

Spacerując Rue Grande, lub innymi uliczkami miasteczka, w oczy może rzucić nam się wybrukowana kamykami nawierzchnia. Rozwiązanie to jest charakterystyczne dla zabytkowych miast Prowansji, choć akurat w przypadku Saint-Paul-de-Vence pochodzi już z okresu powojennego. Jeszcze w latach 50. poprzedniego stulecia uliczki w obrębie starego miasta nie posiadały utwardzonej nawierzchni. Dopiero starania burmistrza Mariusa Isserta doprowadziły do ich wybrukowania z wykorzystaniem różnorodnych kamyków, z których część zabrano z plaży przy Cagnes sur Mer.

Plac Wielkiej Fontanny

Ten położony w samym sercu miasteczka fotogeniczny plac od niepamiętnych czasów tętnił życiem. Przez wiele stuleciu, zaczynając od XIII wieku, organizowano na nim cotygodniowy targ. Mieszkańcy na co dzień wykorzystywali też mieszczące się przy nim fontanny do pobierania wody, pojenia zwierząt czy prania.

Swoją dzisiejszą nazwę, Place de la Grande Fontaine, zawdzięcza on wzniesionej w połowie XIX wieku monumentalnej fontannie umieszczono w jego centralnej części.

Kolegiata św. Pawła

Najważniejszym zabytkiem Saint-Paul-de-Vence jest wznoszony etapami od około XIII do XVIII wieku kościół miejski, który w 1666 roku, decyzją biskupa Vence, został podniesiony do godności kolegiaty. Centralna część świątyni - z chórem, nawą główną oraz pokrywającym ją sklepieniem - datowana jest na czasy średniowiecza i charakteryzuje się stylem romańskim. Około 1500 roku do budowli dołączono nawy boczne, a pomiędzy XVII a XVIII stuleciem powstały dwie boczne dobudówki oraz dzwonnica.

Za najpiękniejszy element świątyni uchodzi udekorowana stiukami oraz freskami barokowa kaplica św. Klemensa, w której przechowywane są relikwie świętego przywiezione z Rzymu.

Losy szczątków św. Klemensa, wygnanego na Krym czwartego w kolejności papieża, są tematem frapującej legendy. Miał on zginąć śmiercią męczeńską - oprawcy zarzucili mu na szyję kotwicę i wrzucili do Morza Czarnego. Według tradycji jego ciało udało się wydobyć z wody niedługo po śmierci, gdy w cudowny sposób fale się rozstąpiły. Do Wiecznego Miasta relikwie św. Klemensa w uroczystej procesji przywieźli św. Cyryl oraz Metody, po czym złożono je w istniejącej do dziś, choć znajdującej się obecnie pod powierzchnią ziemi bazylice św. Klemensa.

Donżon (obecny ratusz)

W części poświęconej historii Saint-Paul-de-Vence wspominaliśmy, że pierwotna osada rozwijała się wokół średniowiecznego zamku, będącego siedzibą tutejszego lorda. Warownia na przestrzeni wieków zniknęła z krajobrazu miasta, ale pozostał po niej jeden, okazały ślad - XIII-wieczna wieża mieszkalna typu donżon, w której od XVIII stulecia swoją siedzibę ma miejski ratusz (fr. Mairie).

Stojąca tuż obok kolegiaty św. Pawła wieża ma pięć poziomów (nieistniejący już zamek dochodził do wysokości jej trzeciego piętra). Pierwotnie, z powodów bezpieczeństwa, wejście znajdowało się dopiero na trzecim poziomie i prowadziła do niego zdejmowana drabina. Bardzo możliwe, że mur w dolnej części budowli jest nieco starszy i pochodzi z XII wieku.

W górnej części wieży znajduje się odlany w 1443 roku dzwon, na którym wyryto łacińską inskrypcję Hora est jam de somno surgere (pol. Nadszedł czas, by wybudzić się ze snu).

Kaplica Folona oraz muzeum historii lokalnej

Kolejnym zabytkiem położonym bezpośrednio przy kolegiacie jest dawna kaplica Penitentów Białych - bractwa o historii sięgającej czasów średniowiecza, którego głównym zadaniem była opieka nad chorymi i organizacja szpitali.

Obecna nazwa kaplicy wywodzi się od nazwiska zmarłego w 2005 roku artysty Jean-Michela Folona, który przez ponad trzydzieści lat życia związany był z Saint-Paul-de-Vence. W jej wnętrzu wystawiane są wykonane lub zaprojektowane przez niego dzieła: mozaika w stylu wczesnochrześcijańskich dzieł z Rawenny o wielkości 106 m kwadratowych, cztery witraże, dwie rzeźby oraz osiem obrazów.

Kaplica Folona możliwa jest do zwiedzenia po zakupie wejściówki w cenie 3€ (stan na styczeń 2022). Bilet ten upoważnia również do odwiedzenia niewielkiego lokalnego muzeum historycznego (fr. Musée d'Histoire Locale), którego ozdobą są wykonane w paryskim Musée Grévin figury woskowe postaci związanych z historią miasta (m.in. francuskiego króla Franciszka I oraz inżynierska wojskowego markiza Vaubana).

Brama Nicejska i punkt widokowy na murach

Południowa brama nazwana została na cześć największego miasta Lazurowego Wybrzeża. Tuż obok niej znajdziemy wejście na mury, skąd rozpościera się wspaniały widok na pagórkowaty okoliczny krajobraz z Morzem Śródziemnym w tle.

Cmentarz miejski i grób Marca Chagalla

Po opuszczeniu ufortyfikowanej części miasta Bramą Nicejską znajdziemy się naprzeciwko niewielkiego cmentarza miejskiego. Zaraz na jego początku odnajdziemy grób artysty Marca Chagalla, który ostatnie dwie dekady życia spędził w Saint-Paul-de-Vence, gdzie nieśpiesznie korzystał z życia, uwieczniając przy okazji na płótnie okoliczne sielskie krajobrazy.

Cmentarz stoi na wzniesieniu znanym dawniej jako Plateau du Puy. W okresie średniowiecza znajdował się tu kościół św. Michała wraz z niewielką osadą mieszkalną. Dziś nie ma już po nich śladu, a najstarszym zabytkiem jest wzniesiona w północnym krańcu nekropolii XVI-wieczna kaplica (stojąca w miejscu dawniejszego kościoła), którą zadedykowano św. Michałowi i św. Jerzemu.

Koń Szczęściarz

Jednym ze współczesnych symboli Saint-Paul-de-Vence jest rzeźba przedstawiająca konia o pseudonimie Szczęściarz, która stanęła na zachodnim przebiegu murów miejskich. Wykonano ją z 3000 podków, a liczba ta miała symbolizować populację miasteczka. Jej autorem jest lokalny artysta Rémi Pesce, który stworzył ją w ramach projektu mającego na celu ozdobienia ulic miasteczka dziełami sztuki.

Place De Gaulle / Place du Jeu de Boules - boisko do gry w bule

Naprzeciwko północnego przebiegu murów miejskich rozciąga się otoczony wiekowymi drzewami plac de Gaulle’a (Place De Gaulle). Wśród miejscowych jest on jednak lepiej znany jako Place du Jeu de Boules, gdyż pełni funkcję bulodromu, jak określane są place do gry w pétanque (lub w grą prowansalską, z której ta pierwsza, bardziej rozpoznawalna odmiana, się wywodzi).

Uwielbiana przez miejscowych gra w bule polega na rzucaniu metalowej kuli w taki sposób, żeby znalazła się jak najbliżej celu (czyli małej kulki nazywanej po polsku świnką). Nie potrzeba wcale aż tak dużo szczęścia, żeby podczas wizyty w Saint-Paul-de-Vence spotkać miejscowych rzucających kulami - a jeśli przyjedziemy w sezonie letnim, to możemy natrafić nawet na jeden z organizowanych na placu turniejów. O tradycyjnym przeznaczeniu tego miejsca przypomina rzeźba przedstawiającą ustawione na kupkę kulę.

Z placem sąsiaduje wspominana przez nas wcześniej restauracja La Colombe d’Or, gdzie całymi godzinami debatowali i ucztowali mieszkający na Riwierze Francuskiej XX-wieczni artyści. Stałymi gośćmi bywali tu chociażby Marc Chagall, Henri Matisse, a nawet Pablo Picasso, który przez pół roku oddawał się pracy twórczej w pracowni utworzonej w średniowiecznym zamku w Antibes.

W okolicy

Fondation Maeght

Wybierając się do Saint-Paul-de-Vence możemy dodatkowo zaplanować wizytę w położonym na sąsiednim wzgórzu muzeum sztuki współczesnej Fondation Maeght, które w swoich zbiorach posiada okazałą kolekcją XX-wiecznych dzieł plastycznych. Wizytówką placówki jest wypełniony rzeźbami ogród.

Vence: miasto Witolda Gombrowicza

Osoby posiadające więcej czasu mogą odwiedzić również samo Vence - miasto, z którym pod koniec życia związał się polski powieściopisarz Witold Gombrowicz. Odnajdziemy tam jego grób oraz poświęcone mu Muzeum Witolda Gombrowicza w Vence (Espace Muséal Witold Gombrowicz à Vence), mieszczące się w domu artysty.

Jak dojechać do Saint-Paul-de-Vence?

stan na styczeń 2022

W przeciwieństwie do większości popularnych miejscowości Lazurowego Wybrzeża Saint-Paul-de-Vence nie leży bezpośrednio nad morzem, a oddalone jest około siedem kilometrów od wybrzeża.

Dojazd z Nicei

Pomiędzy Saint-Paul-de-Vence a Niceą kursuje autobus numer 400, który w około godzinę dowiezie nas na miejsce. Koszt biletu to zaledwie 1,50€. Musimy tylko pamiętać, że przystanek w Nicei (Parc Phoenix) znajduje się na obrzeżach centrum, niedaleko lotniska.

Dojazd z innych miast

Jeśli planujemy przyjechać pociągiem z innego miasta, to musimy wysiąść na stacji Cagnes sur Mer, a następnie wsiąść we wspomniany przed chwilą autobus numer 400 (przystanek Station Square du 8), który w około kwadrans dowiezie nas na miejsce.

Dojazd samochodem

W przypadku przyjazdu autem dobrze jest sprawdzić oficjalną stroną miasta, gdzie przygotowano listę najbliższych dostępnych parkingów. Znajdziecie ją tutaj.