Kompleks Muzeów Watykańskich (wł. Musei Vaticani) to jedna z największych placówek kulturalnych świata, na którą składają się eksponaty gromadzone przez kolejnych papieży na przestrzeni wieków. Eksponaty wystawione są w połączonych ze sobą budynkach z różnych okresów i podzielone są na oddzielne muzea oraz kolekcje.
Oprócz Muzeów Watykańskich w skład kompleksu wchodzi również Pałac Apostolski (lub inaczej Pałac Watykański), w którym zobaczymy Kaplicę Sykstyńską oraz prywatne apartamenty i pokoje reprezentacyjne papieży. Muzea Watykańskie z Pałacem Watykańskim łączą długie galerie, które również wykorzystano jako pomieszczenia wystawowe.
Planując odwiedziny Muzeów Watykańskich musimy pamiętać, że liczba sal oraz ilość eksponatów potrafią zakręcić w głowie i nawet spędzając w środku calutki dzień nie będziemy w stanie zapoznać się z całą kolekcją w stopniu dobrym. Na wystawach znajduje się prawdopodobnie blisko 20 000 eksponatów, choć placówka w swoich zbiorach posiada trzy razy więcej obiektów.
W środku przebywa też wielu turystów, zwłaszcza w sezonie letnim (w tym grupowe wycieczki) - więc zwiedzanie nie zawsze należy do wygodnych.
Muzea i kolekcje
Muzea Watykańskie podzielone są na kilka samodzielnych muzeów i kolekcji, które składają się na jeden duży kompleks. W celu ułatwienia zwiedzania przygotowaliśmy skrócony przewodnik po watykańskich zbiorach, który powinien ułatwić przygotowanie się do wizyty. Skupiliśmy się na najważniejszych kolekcjach oraz dziełach i zdajemy sobie sprawę, że opisaliśmy zaledwie mały fragment całości.
Muzeum Pio-Clementino (wł. Museo Pio-Clementino)
Stworzone w dawnym Pałacu Belwederskim Muzeum Pio-Clementino skupia się na antycznych znaleziskach (rzeźby, popiersia czy mozaiki) i może pochwalić się jedną z najbardziej imponujących kolekcji w całym kompleksie. Za protoplastę tego muzeum można uznać kolekcje papieża Juliusza II, który podczas ambitnej przebudowy dziedzińca i ogrodów zleconej architektowi Bramante na początku XVI wieku chciał nawiązać do najważniejszych willi rzymskich cesarzy - w tym do Willi Hadriana w Tivoli.
Najważniejsze rzeźby papież wystawił na dziedzińcu nazywanym w tamtym czasie Dziedzińcem Statui (wł. Cortile delle Statue). Wśród prac znajdowały się takie dzieła jak Apollo Belwederski czy Tors Belwederski, które swojemu położeniu w tamtym czasie zawdzięczają swoją dzisiejszą nazwę, oraz odnaleziona na terenie ruin Złotego Domu Nerona Grupa Laokoona. Kolekcja powiększała się przez kolejne wieki i dziś Watykan może pochwalić się wieloma zabytkami największej klasy.
Obecna nazwa placówki oddaje hołd papieżom Klemensowi XIV i Piusowi VI, którzy w drugiej połowie XVIII wieku stworzyli podwaliny pod dzisiejsze muzeum. Dzięki ich decyzji przebudowano i rozbudowano Pałac Belwederski, umożliwiając przygotowanie obszernych sal wystawowych.
Na co warto zwrócić uwagę?
Oktagonalny dziedziniec (wł. Cortile Ottagono), czyli miejsce, gdzie od początku XVI wieku znajdowała się kolekcja papieża Juliusza II. Obecny oktagonalny kształt i wygląd dziedzińca to efekt przebudowy pod koniec XVIII wieku podczas pontyfikatu Piusa VI. To właśnie tu stoi grecka rzeźba pt. Grupa Laokoona, która przedstawia historię kapłana Laokoona i jego dwóch synów uśmierconych przez węże morskie. Laokoon ostrzegał Trojan przez wprowadzeniem do miasta drewnianego konia, ale w trakcie składania ofiary Posejdonowi został zabity przez dwa węże wypełzające z wody. Trojanie uznali to za gniew bogów za protesty w sprawie wpuszczenia drewnianego posągu, jednakże Laokoon dopuścił się całkowicie innego świętokradztwa wobec Apollina, któremu obiecał czystość i celibat. Grupę Laokoona odnaleziono w XVI wieku w odkrytej części Złotego Domu (łac. Domus Aurera) Nerona. Praca ta zachowała się w nad wyraz dobrym stanie i z dużą dozą prawdopodobieństwa można założyć, że w słynnej rezydencji zajmowała reprezentacyjną pozycję - np. w odnalezionej oktagonalnej sali. Innym wartym uwagi eksponatem jest wysoka na ponad dwa metry marmurowa rzeźba przedstawiająca Apollina Belwederskiego.
Sala Muz (wł. Sala delle Muse) z posągiem przedstawiającą Apollina z muzami (II wiek) oraz innymi rzeźbami znalezionymi w Willi Cassiusa niedaleko Tivoli. Niestety, nie wszystkie elementy są oryginalne - np. do wspomnianej wcześniej pracy przedstawiającej Apollina z muzami dodano głowy. Na środku sali stoi Tors Belwederski (wł. Belvedere Torso) dłuta Apolloniosa z Aten z I wieku p.n.e.
Sala Greckiego Krzyża (wł. Sala a Croce Greca) z sarkofagami św. Heleny (matki cesarza Konstantyna Wielkiego) oraz Konstancji (jego córki). Sarkofag Konstancji znajdował się dawniej w okrągłym mauzoleum (wł. Mausoleo Santa Costanza), zbudowanym przy wczesnochrześcijańskiej bazylice kawałek za Murem Aureliana. Mauzoleum to zachowało się do dziś w bardzo dobrym stanie i warto je odwiedzić dla świetnie zachowanych mozaik sufitowych, znajdujących się w korytarzu otaczającym środkową część budowli. W miejscu wystawionego w Muzeach Watykańskich sarkofagu stoi dziś kopia.
Sala Zwierząt (wł. Sala degli Animali) - na dwóch salach wystawiono tu mozaiki oraz rzeźby związane bezpośrednio z motywem zwierząt. Warto zwrócić uwagę na dwie rzeźby tzw. psów Molossów, czyli rasy psów gończych, które występowały w czasach antycznych w zachodnio północnej Grecji.
Galeria Masek (wł. Gabinetto delle Maschere) - wyróżniająca się mozaikami podłogowymi przywiezionymi z Willi Hadriana w Tivoli.
Sala Bigi (wł. Sala della Biga) z majestatycznym rydwanem zaprzężonym w dwa konie, który w czasach antycznych nazywany był właśnie bigą.
Antyczne rzeźby i mozaiki znajdziemy też w tzw. Nowym Skrzydle (wł. Braccio Nuovo), gdzie wystawiono zabytki zagrabione przez wojska napoleońskie i zwrócone dzięki staraniom m.in. rzeźbiarza Antonio Canovy, oraz w Muzeum Chiaramonti (wł. Museo Chiaramonti).
Dziedziniec szyszki (wł. Cortile della Pigna)
Popularnym obszarem Watykanu jest Dziedziniec szyszki (wł. Cortile della Pigna), zawdzięczający swoją nazwę monumentalnej rzeźbie szyszki z brązu, która ozdabia umieszczoną w niszy fontannę. Ta monumentalna rzeźba znaleziona została w okolicy Panteonu i mogła znajdować się nawet na szczycie tej antycznej świątyni.
Na środku placu ustawiono olbrzymią instalacje pt. Sfera w Sferze (wł. Sfera con sfera), choć częściej spotykaną nazwą jest po prostu Wielka Kula lub Złota Kula. Autorem dzieła jest włoski rzeźbiarz Arnaldo Pomodoro, który wykonał ją w 1990 roku.
Muzeum Egipskie (wł. Museo Gregoriano Egiziano)
Muzeum Egipskie ufundował w 1839 roku papież Grzegorz XVI. Na dziewięciu salach wystawiono tu znaleziska z antycznego Egiptu oraz rzymskie prace naśladujące styl egipski. Rzymianie po podbiciu lub przejęciu władzy nad regionem całymi garściami czerpali z jego dorobku kulturowego. Dotyczyło to zarówno Grecji, jak i Egiptu. Jednym z bardziej jaskrawych przykładów takiego podejścia jest znajdująca się w południowej części historycznego Rzymu Piramida Cestiusza. Jako ciekawostkę można podać fakt, że piramida stała również niedaleko dzisiejszej Bazyliki św. Piotra i była nawet większa niż wspomniana Piramida Cestiusza. Niestety, konstrukcję usunął papież Aleksander VI pod koniec XV wieku w trakcie przebudowy ulic prowadzących na Watykan.
W watykańskiej kolekcji znajdują się m.in. egipskie sarkofagi, mumie, znaleziska grobowe, rzeźby czy artefakty z zarządzanej przez Greków Aleksandrii.
Muzeum Etrusco (wł. Museo Gregoriano Etrusco)
Kolejną placówką ufundowaną przez papieża Grzegorza XVI było Muzeum Etruskie, które powstało dwa lata wcześniej niż Muzeum Egipskie. W kolekcji znajdują się m.in. wyroby z brązu i terakoty, rzeźby czy bogata kolekcja biżuterii odnalezionej w etruskich i rzymskich grobowcach.
Galeria Gobelinów (wł. Galleria degli Arazzi)
Na Galerię Gobelinów składają się grupy prac wykonanych w dwóch okresach: w XVI i XVII wieku - oraz pojedyncze prace z XV i XVI wieku, w tym Zabójstwo Juliusza Cezara uszyte w manufakturze we Flandrii.
XVI-wieczne gobeliny wyprodukowano w Brukseli na podstawie szkiców Rafaela i jego uczniów. Przedstawiają one sceny z ewangelii, w tym Rzeź niewiniątek z ewangelii św. Mateusza czy Zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Początkowo wisiały one w Kaplicy Sykstyńskiej, ale w w 1838 roku zostały przeniesione na dzisiejsze miejsce.
Gobeliny z XVII wieku koncentrują się na scenach z życia papieża Urbana VIII (Maffeo Barberini) i zostały wyprodukowane w Rzymie, w manufakturze Barberinich należącej do bratanka głowy kościoła. Sceny przedstawiają zarówno wydarzenia sprzed objęcia urzędu papieża (m.in. zakończenie studiów czy wybór na kardynała) jak i późniejsze (m.in. konsekrowanie Bazyliki św. Piotra, które odbyło się 18 listopada 1626 roku).
Galeria Map Geograficznych (wł. Galleria delle Carte Geografiche)
Galeria Map Geograficznych to długi na ponad 100 metrów korytarz wypełniony kolekcją 40 map przedstawiających tereny należące do Państwa Papieskiego. Ich autorem jest zakonnik Ignazio Danti, który namalował je w latach 1580-1583 na zamówienie papieża Grzegorza XIII. Korytarz jest mimo wszystko dość wąski, więc w przypadku przechodzącej wycieczki trudno dobrze się przyjrzeć wiszącym na ścianach mapom - dlatego warto poczekać, aż grupa przejdzie dalej.
Mapy ułożone są w porządku geograficznym - po jednej stronie znajdują się krainy położone po stronie Morza Liguryjskiego i Morza Tyrreńskiego, a po drugiej regiony położone bliżej Adriatyku.
Sala Sobieskiego (wł. Sala Sobieski)
Sala Sobieskiego jest nie lada gratką dla wszystkich turystów z Polski. Centralnym punktem pomieszczenia jest obraz pędzla Jana Matejki przedstawiający Jana III Sobieskiego pod Wiedniem.
Więcej o tym obrazie napisaliśmy w artykule: Jan Sobieski pod Wiedniem - historia powstania obrazu Matejki z Muzeum Watykańskiego w Rzymie.
Innym polskim śladem w Muzeach Watykańskich jest fresk na sklepieniu Galerii Kandelabrów (Galleria dei Candelabri), o którym więcej dowiecie się z tego tekstu.
Apartamenty Borgia (wł. Appartamento Borgia)
Apartamenty Borgia to prywatne apartamenty w Pałacu Apostolskim, których dekoracje powstały w trakcie pontyfikatu papieża Aleksandra VI (Rodrígo de Borgia) pod koniec XV wieku. Po śmierci Aleksandra pokoje przestały być jednak wykorzystywane aż do końca XIX wieku, kiedy to papież Leon XIII odrestaurował freski oraz inne prace i udostępnił pokoje szerszej publiczności. Szukając odpowiedzi na pytanie czemu tak wystawne pomieszczenia porzucono trzeba spojrzeć na niezbyt moralne życie Aleksandra, który zasłynął z suto zakrapianych bankietów spędzanych w towarzystwie kurtyzan i pań lekkich obyczajów.
Głównym autorem fresków był Bernardino di Betto nazywany Pinturicchio, który w swojej pracy wykorzystał styl tzw. groteski. Słowo groteska nawiązywało do fresków odnalezionych w odkrytym chwilę wcześniej Złotym Domu Nerona. Odkrywcy dostali się do środka od góry, wydrążając dziurę w suficie. Przez dłuższy czas zakładano, że dokopano się do ukrytej groty i dopiero późniejsze badania archeologiczne pozwoliły określić przeznaczenie kompleksu. Freski ścienne odnalezione w tym antycznym pałacu wywarły duży wpływ na renesansowych twórców.
Galeria Współczesnej Sztuki Sakralnej (wł. Collezione d'Arte Contemporanea)
Zaraz za Apartamentami Borgia (i częściowo również w nich) papież Paweł VI w 1973 roku utworzył Galerię Współczesnej Sztuki Sakralnej. Wśród dzieł znanych artystów zobaczymy m.in. Pietę autorstwa Vincenta van Gogha (w typowym dla tego artysty stylu) oraz rzeźbę pt. Le Penseur dłuta Auguste Rodina.
Pokoje Rafaela (wł. Stanze di Raffaello)
Popularne Pokoje Rafaela (z włoskiego stanze) to cztery reprezentacyjne pomieszczenia Pałacu Apostolskiego, które na zamówienie wspomnianego już wcześniej papieża Juliusza II ściennymi malowidłami ozdobił Rafael Santi wraz z uczniami. Juliusz nie chciał mieszkać w apartamentach zajmowanych przez zdemoralizowanego poprzednika Aleksandra VI, więc zdecydował się na stworzenie nowej wystawnej części.
Nie był to jednak jedyny ambitny projekt tego papieża. To podczas jego pontyfikatu zburzono wczesnochrześcijańską Bazylikę św. Piotra i rozpoczęto budowę nowej projektu Donato Bramante. Co więcej, to właśnie Juliusz II zlecił Michałowi Aniołowi ozdobienie sklepienia w Kaplicy Sykstyńskiej.
Każde z pomieszczeń posiada inny motyw wiodący i zostało udekorowane w innych latach. Projekt był tak bardzo ambitny, że mistrzowi musiało na całym etapie malowania fresków pomagać nawet kilku uczniów.
Końca projektu nie doczekali zarówno papież Juliusz jak i słynny artysta. Po śmierci Rafaela jego dzieło kontynuowali uczniowie, w tym przede wszystkim Giulio Romano.
Stanza di Constantino
Stanza di Constantino, czyli Sala Konstantyna, w której malowidła zostały stworzone już po śmierci Rafaela i prawdopodobnie są dziełem jego ucznia Giulio Romano. Sala ta służyła do organizacji oficjalnych ceremonii.
Na ścianach przedstawiono tu sceny z życia Konstantyna Wielkiego, pierwszego chrześcijańskiego cesarza Rzymu, za panowania którego wprowadzono Edykt mediolański. Sam Konstantyn był jednak postacią niejednoznaczną i biorąc pod uwagę jego politykę po przejściu na chrześcijaństwo trudno uwierzyć, że jego przemiana była w pełni prawdziwa. Bardzo możliwe, że podszedł do tego pragmatycznie, tak samo jak do innych rzymskich bóstw: skoro nowy Bóg pomógł mi wygrać wojnę, to jestem zobowiązany spełnić wobec niego swoją powinność - w innym wypadku mógłby mnie ukarać.
Sceny w pomieszczeniu przedstawiają:
Objawienie Krzyża, którego Konstantyn doświadczył przed bitwą przy moście Mulwijskim. Według tradycji Konstantyn zobaczył na niebie znak krzyża i usłyszał głos mówiący, że pod tym znakiem zwycięży. Cesarz zlecił umieszczenie krzyża na tarczach swoich wojaków, czemu przypisał późniejsze zwycięstwo nad Maksencjuszem. Sytuacja ta zmieniła całkowicie życie chrześcijan w Cesarstwie Rzymskim - Konstantyn nawrócił się na nową wiarę, a po wprowadzeniu Edyktu mediolańskiego chrześcijanie mogli legalnie budować swoje bazyliki.
Bitwa Konstantyna z Maksencjuszem - scena przedstawia bitwę przy moście Mulwijskim z 312 roku.
Chrzest Konstantyna w baptysterium na Lateranie,
Donacja Rzymu - scena przedstawia klękającego Konstantyna, który przekazuje papieżowi Sylwestrowi I dokument nazywany Donacją Konstantyna (łac. Constitutum Constantini). Zgodnie z podzielonym na dwie części pismem kościół katolicki zyskiwał specjalne uprawnienia, a katoliccy duchowni mieli posiadać prawa równe senatorom. Co więcej, sam papież miał być równy cesarzowi. Jest to jednak scena symboliczna, a sam dokument uważany jest za sfałszowany. Mimo wszystko trudno uwierzyć, że cesarz posiadający tak dużą władzę mógł klękać przed kimkolwiek żywym i oddać jakiejkolwiek organizacji tak duże uprawnienia.
Stanza di Eliodoro
Stanza di Eliodoro, czyli Sala Heliodora, swoją nazwą nawiązuje do jednego z malowideł przedstawiającego scenę Wypędzenie Heliodora ze świątyni z biblijnej Drugiej Księgi Machabejskiej. Heliodor, który na polecenie króla Syrii miał zrabować skarby świątyni jerozolimskiej, został wypędzony przez jeźdźca wraz z dwoma pomocnikami, których według tradycji zesłał Bóg.
Co ciekawe, w lewym rogu Rafael umieścił trzy postacie: siebie, papieża Juliusza II oraz swojego przyjaciela Marcantonio Raimondiego.
Pomieszczenie to wykorzystywane było do prywatnych audiencji papieża.
Innymi malowidłami w tej sali są:
Wyzwolenie św. Piotra, przedstawiające pierwszego papieża wyzwalanego przez anioła w obecności śpiących strażników. W pracy tej zastosowano ciekawy efekt - cała scena odbywa się za kratami. Według ewangelii scena ta wydarzyła się w Jerozolimie, po tym jak apostoł decyzją Heroda Wielkiego wylądował w więzieniu .
Msza Bolseńska, która przedstawia scenę mszy świętej z 1265 roku z miasta Bolsena, w trakcie której z hostii (opłatka) zaczęła cieknąć krew.
Spotkanie Leona Wielkiego z Attylą, podczas którego według tradycji obu władcom objawili się święci Piotr i Paweł z mieczami, dzięki czemu przewódca Hunów, nazywany także Biczem Bożym, zrezygnował z podbicia Rzymu. Jeśli dobrze się przyjrzymy to w tle zobaczymy słynne Koloseum.
Stanza della Segnatura
Stanza della Segnatura, czyli Sala Podpisów, to pomieszczenie służące Juliuszowi jako biblioteka. Nazwa nawiązuje do tego, że wcześniej papież podpisywał w tej sali oficjalne dokumenty i listy (tzw. bulle papieskie). Był to pierwszy z udekorowanych apartamentów. Każdy z fresków miał być alegorią jednego z tematów: Filozofii, Literatury, Teologii oraz Prawa.
Pomieszczenie to ozdobione jest słynnym malowidłem pt. Szkoła Ateńska, które przedstawia antycznych filozofów (motyw Filozofii), z których część upodobniona jest do renesansowych mistrzów. Na pierwszym planie zobaczymy Heraklita z podobizną Michała Anioła, który siedzi na schodach i opiera się o marmurowy blok. Bezpośrednio za nim, na szczycie schodów, z uniesionym palcem ku górze stoi Platon z twarzą Leonardo da Vinci.
Cała scena odbywa się w budowli przypominającej układem nowo budowaną Bazylikę św. Piotra, która w czasie powstawania dzieła wciąż była jednak na etapie projektu i prac przygotowawczych.
Inny z fresków w tej sali przedstawia poetów i artystów (motyw Literatury) na wzgórzu Parnas. Pośrodku sceny siedzi Apollo otoczony przed dziewięć muz. Wśród artystów są m.in. Dante (druga postać u góry po lewej, przedstawiona z profilu) oraz Homer (spogląda w górę, tuż obok Dantego).
Na malowidle pt. Spór o Najświętszy Sakrament renesansowy artysta rozdzielił od siebie życie doczesne od niebiańskiego. Na tronie w niebie siedzi Chrystus z Maryją oraz Janem Chrzcicielem po obu bokach, których z kolei otaczają postacie znane z biblii, a nad wszystkim góruje sam Bóg. W scenie ziemskiej odbywa się dyskusja nad cudem eucharystii wśród chrześcijańskich teologów oraz papieży.
Stanza dell'Incendio di Borgo
Stanza dell'Incendio di Borgo, czyli Sala Pożaru Borgio, to pomieszczenie w którym organizowano oficjalne spotkania Państwa Papieskiego. Bardzo prawdopodobne, że malowidła w tym pomieszczeniu namalował uczeń Rafaela Giulio Romano, który podążał wiernie za projektem swojego mistrza.
W środku zobaczymy cztery imponujące malowidła ścienne:
- Koronacja Karola Wielkiego, która odbyła się w starej Bazylice św. Piotra 25 grudnia 800 roku,
- Bitwa o Ostię, która przedstawia zwycięską bitwę morską z 849 roku stoczoną przez wojska papieskie z Saracenami. Wybór akurat tej bitwy nawiązywał prawdopodobnie do ogłoszonej przez Leona X krucjaty przeciw Turkom,
- Pożar w Borgio, który przedstawia scenę pożaru z 847 roku zagrażającego Bazylice św. Piotra; zgodnie z legendą pożar wygasł zaraz po tym, jak papież Leon IV wykonał znak krzyża. Ojciec Święty jest ledwo widoczny w górnej części malowidła, a na pierwszy plan wysuwają się uciekający bądź błagający o pomoc mieszkańcy,
- Przysięga Leona III - scena przedstawiająca papieża Leona III, który przysięga na ewangelię dowodząc tym swojej niewinności na dzień lub dwa przed koronacją Karola Wielkiego.
Kaplica Sykstyńska
Wielu turystów wybiera się do Muzeów Watykańskich w jednym celu - żeby zobaczyć słynną Kaplicę Sykstyńską ozdobioną malowidłami Michała Anioła oraz innych mistrzów, w której po śmierci lub ustąpieniu papieża organizowane jest konklawe (zgromadzenie mające na celu wybranie nowej głowy kościoła). Ta znana na całym świecie budowla powstała między 1475 a 1483 rokiem podczas pontyfikatu Sykstusa IV. To właśnie od imienia papieża wywodzi się nazwa kaplicy i warto to zapamiętać. Zdarzyło nam się dawniej usłyszeć jak jedna z dziennikarek telewizji informacyjnej uparcie nazywała słynną kaplicę kaplicą sekstyńską...
Początkowo prostokątna kaplica nie posiadała zdobionej dekoracji na sklepieniu, które pokrywał znany z niektórych rzymskich kościołów motyw gwiaździstego nieba (do zobaczenia np. w Bazylice Santa Maria Sopra Minerva przy Panteonie, gdzie znajduje się również rzeźba przedstawiająca Jezusa z Krzyżem dłuta Michała Anioła). Za dekoracje dwóch bocznych ścian odpowiadali za to znani artyści, w tym Sandro Botticelli czy Domenico Ghirlandaio.
Michał Anioł pierwsze zlecenie udekorowania kaplicy otrzymał od Juliusza II, z którym z tego powodu popadł w otwarty konflikt. Chwilę wcześniej głowa kościoła zamówiła u artysty swój monumentalny pomnik grobowy. Michał Anioł uznał, że będzie to zwieńczenie jego kariery i najważniejszy życiowy projekt. Artysta zdążył zrobić wszystkie plany i nawet wybrać marmur, ale ostatecznie projekt nie doszedł do skutku, ponieważ papież chciał pilnie rozpocząć pracę w przypałacowej kaplicy. Co warte odnotowania, po śmierci Juliusza jego grobowiec powstał, ale w zdecydowanie mniej monumentalnej formie. Michał Anioł wziął udział w projekcie i wyrzeźbił dobrze znanego siedzącego Mojżesza (do zobaczenia w Bazylice św. Piotra w Okowach niedaleko Koloseum). W oryginalnej wersji rzeźb miało być jednak znacznie więcej.
Ostatecznie Michał Anioł zgodził się stworzyć fresk na sklepieniu kaplicy, który jest dziś jednym z najbardziej znanych dzieł w całej historii sztuki. Mistrz namalował wiele scen ze Starego Testamentu, w tym kojarzone pewnie przez każdego Stworzenie Adama. Artysta nad swoim arcydziełem pracował przez cztery lata - od 1508 do 1512 roku. Generalnie w tamtych czasach nie był to nadmiernie wydłużony termin, ale musimy pamiętać, że artysta cały czas pracował na wysokim rusztowaniu, ze skrzywioną szyją i blisko farby, której krople kapały mu prosto na twarz.
Druga z prac Michała Anioła, fresk Sąd Ostateczny na ołtarzowej ścianie, powstała blisko trzy dekady później na zlecenie papieża Klemensa VII. Artysta tworzył swoje dzieło przez niemal pięć lat - od 1536 do 1541 roku. Efekt końcowy spowodował jednak wiele zgrzytów, których powodem była całkowita nagość postaci. Papież Paweł IV zdecydował o zamalowaniu miejsc intymnych, czego podjął się uczeń mistrza Daniele da Volterra. Na szczęście całkiem niedawno usunięto dodaną warstwę i słynny fresk widoczny jest w oryginalnej wersji.
Kaplica Sykstyńska zlokalizowana jest praktycznie na samym końcu kompleksu Muzeów Watykańskich i żeby się do niej dostać musimy przejść przez długi rząd galerii i korytarzy.
Jeśli zależy nam na zobaczeniu Kaplicy Sykstyńskiej bez tłumów turystów możemy spróbować wyczekać odpowiedni moment w ciągu dnia (czasami trzeba długo czekać, ale wystarczy, że będzie chwilowy przestój w wycieczkach i kaplica potrafi opustoszeć) lub udać się na miejsce bliżej końca godzin otwarcia. W drugiej połowie dnia tłumy są zazwyczaj zauważalnie mniejsze.
Więcej informacji i ciekawostek w osobnym artykule: Kaplica Sykstyńska - bilety, zwiedzanie, historia oraz freski.
Pinakoteka (wł. Pinacoteca)
Watykańska Pinakoteka (czyli Galeria Sztuki) może pochwalić się kolekcją niemal 500 dzieł największych mistrzów - od średniowiecza (od mniej więcej XII wieku) aż do XIX wieku, które wystawiono w 18 salach. Wśród artystów pojawiają się takie nazwiska czy pseudonimy jak: Caravaggio, Giotto, Fra Angelico, Leonardo da Vinci, Michał Anioł czy Rafael. Warto jednak pamiętać, że są to prace z motywami religijnymi, w tym m.in. tryptyki czy prace zdobiące wcześniej ołtarze.
Niektóre z dzieł, na które warto zwrócić uwagę:
- tryptyk Stefaneschi autorstwa Giotto z początku XIV wieku (sala II),
- cztery prace Rafaela w sali VIII, w tym słynna Transfiguracja (Przemienienie Pańskie), którą dokończył uczeń mistrza Giulio Romano,
- obraz przedstawiający św. Hieronima ze Strydonu na pustyni autorstwa Leonardo da Vinci (sala IX); obok świętego leży lew, który z powodu stanu dzieła nie wygląda nazbyt realistycznie,
- Ukrzyżowanie św. Piotra pędzla Gudio Reni, realistyczne Złożenie Chrystusa do grobu autorstwa Caravaggio oraz Ostatnia Komunia św. Hieronima autorstwa barokowego mistrza Domenichino (sala XII),
- obraz olejny pt. Adam i Ewa w ogrodzie Eden pędzla Petera Wenzela, który wyróżnia się realizmem fauny i floty (sala XVI).
Całkowicie inny rodzaj eksponatów odnajdziemy w sali XVII. Wystawiono tam wstępne prace z gipsu i gliny autorstwa Gian Lorenzo Berniniego, które rzeźbiarz przygotowywał w związku z dwoma projektami w Bazylice św. Piotra: ołtarzem w Kaplicy Najświętszego Sakramentu (wł. Altare del Santissimo Sacramento) oraz tzw. Krzesłem św. Piotra znajdującym się w apsydzie.
W sali XVIII zobaczymy z kolei różne ikony z okresu od XV do XIX wieku.
Muzeum Chrześcijańskie Piusa (wł. Museo Pio Cristiano)
W kolekcji tej wystawiono sarkofagi oraz inne znaleziska z wczesnochrześcijańskich katakumb oraz miejsc pochówku chrześcijan.
Wystawa powozów oraz karoc (wł. Padiglione delle Carrozze)
Często omijaną częścią muzeum jest wystawa powozów oraz karoc. A przynajmniej tak nam się wydaje biorąc pod uwagę to, że oprócz nas nigdy nie było tam więcej niż kilka osób (nawet gdy na dziedzińcu i w pozostałych muzeach przebywały tłumy). Wejście do środka jest też trochę ukryte, a sama kolekcja wystawiona jest w długim pomieszczeniu znajdującym się pod Kwadratowym Ogrodem (wł. Giardino Quadrato).
W środku zobaczymy powozy konne, samochody i inne pojazdy wykorzystywane przez papieży. W kolekcji znajdują się tak różnorodne eksponaty jak samochód Fiat Campagnola,w którym postrzelono Jana Pawła II czy XIX-wieczna kareta nazywana Gran Gala Berlina. W pomieszczeniu wyświetlany jest również firm przedstawiający kulisy zamachu na polskiego papieża.
Spiralne schody
Naszą wycieczkę w Muzeach Watykańskich kończymy zejściem podwójnymi spiralnymi schodami, które na pewno większość czytelników widziała choć raz na jednym z niezliczonej ilości zdjęć. Nie każdy zdaje sobie jednak sprawę, że jest to stosunkowo nowa konstrukcja z 1932 roku projektu włoskiego architekta Giuseppe Momo.
Schody te nazywane są czasami Schodami Bramante na część Donato Bramante, który na początku XVI wieku zaprojektował schody łączące Pałac Belwederski z dziedzińcem. Schody te nie są obecnie możliwe do zobaczenia, a Momo w swoim projekcie tylko się na nich wzorował - stąd właśnie ich obecna potoczna nazwa.
Inne kolekcje
Na terenie Muzeów Watykańskich wystawione są jeszcze inne kolekcje, w tym lapidaria z wczesnochrześcijańskimi inskrypcjami czy Muzeum Misyjno Etnologiczne (wł. Musei Missionairo Etnologico), w którym wystawiono najróżniejsze przedmioty zebrane przez katolickich misjonarzy.
Zwiedzanie
Przed wybraniem się do Muzeów Watykańskich powinniśmy zdawać sobie sprawę z dwóch rzeczy:
- jest to jedno z największych muzeów świata, na które składa się kilkadziesiąt sal,
- jest to jedno z kilku najczęściej odwiedzanych muzeów na świecie, do którego rokrocznie przybywają miliony turystów.
Musimy więc liczyć się z tym, że szczególnie w sezonie letnim oprócz nas na miejscu będą tłumy turystów. Naszym zdaniem nie warto nastawiać się też na szybkie zwiedzenie - korytarze i sale ciągną się kilometrami, a w pośpiechu nie nacieszymy się kolekcją. Jeśli chcemy połączyć zwiedzanie Muzeów Watykańskich z wizytą w Bazylice św. Piotra, to świątynie warto odwiedzić wcześniej rano. (Uwaga! rano, czyli po godzinie 7:00, możemy nie zostać wpuszczeni do Grot Watykańskich).
Po wejściu do muzeów powinniśmy od razu pobrać mapę, na której wytoczono dwie trasy prowadzące w stronę Kaplicy Sykstyńskiej: krótszą idąca bezpośrednio do kaplicy oraz dłuższą przechodzącą przez wiele ważnych muzeów, sal oraz apartamentów. Mapę możemy też ściągnąć wcześniej z oficjalnej strony. Dopóki nie znajdziemy się jednak na miejscu trudno nam będzie zorientować się w topografii kompleksu.
Kilka naszych wskazówek, które mogą ułatwić zwiedzanie Muzeów Watykańskich:
- zabierzmy ze sobą długopis i od razu po wejściu pobierzmy mapę, a następnie odznaczajmy każde z odwiedzonych miejsc - dzięki temu będziemy mieć pewność, że odwiedziliśmy wszystko co chcieliśmy - tym bardziej, że część muzeów nie znajduje się bezpośrednio przy głównej trasie zwiedzania,
- z reguły w salach znajdują się tłumy turystów, ale często jest to "sztuczny" tłok napędzany wycieczką - czasami wystarczy chwilę poczekać, żeby móc zwiedzić opustoszałą salę lub galerię,
- przed przyjazdem warto zapoznać się z podstawowymi informacjami o kolekcji, żeby na miejscu nie czuć się zagubionym,
- jeśli jakiś rodzaj kolekcji nas nie interesuje to najlepiej go ominąć i skupić się na pozostałych - każde dodatkowe 30 minut spędzone nad czymś, co nie leży w naszych zainteresowaniach, to większe zmęczenie i strata czasu.
Dojazd i wejście do Muzeów Watykańskich
Wejście do Muzeów Watykańskich znajduje się w północnej części murów watykańskich (położenie geograficzne: 41.906750, 12.453576). Do środka prowadzi monumentalna brama z 1930 roku. Brama wejściowa oddalona jest o około kilometr od Placu św. Piotra.
Jeśli chcielibyśmy przyjechać metrem to możemy wysiąść na jednej ze stacji linii czerwonej: Ottaviano lub Cipro, skąd do przejścia będziemy mieć trochę ponad 500 metrów.
Ile czasu poświęcić na zwiedzanie Muzeów Watykańskich?
Jeśli chcemy przejść trasę krótszą i po prostu skierować się do Kaplicy Sykstyńskiej, po drodze oglądając wystawy w korytarzach, to na całą wizytę wystarczy nam nawet godzina. Z drugiej strony, czy warto kupować drogi bilet i nie zobaczyć większej części tak imponujących zbiorów?
Niektórzy turyści przechodzą większość kompleksu w dwie godziny, co dotyczy np. wycieczek. Naszym zdaniem rozsądne minimum na trasę dłuższą to przynajmniej trzy lub cztery godziny. Pamiętajmy jednak, że Muzea Watykańskie są jedną z największych placówek kulturalnych świata i na miejscu możemy spędzić nawet cały dzień.
Kiedy najlepiej wybrać się do Muzeów Watykańskich?
Muzea Watykańskie odwiedzane są tłumnie przez cały rok, ale w okresie zimowym (od listopada do marca, z wyłączeniem okresów przedświątecznych) turystów jest zauważalnie mniej i mając trochę szczęścia w niektórych salach może być pusto.
Sami zauważyliśmy też jedną nietypową prawidłowość - największe tłumy przy kasach pojawiają się równo na otwarcie; są to zarówno grupy, jak i osoby prywatne. Z naszych obserwacji wynika, że w zależności od sezonu po około 1-2 do 3-4 godzin po otwarciu kolejki się zauważalnie zmniejszają (lub znikają) i w środku jest spokojniej. Wszystko zależy jednak od konkretnego dnia i teoretycznie przychodząc na 11:00 możemy trafić na kolejkę długą na dziesiątki metrów.
Dni i godziny otwarcia
Muzea Watykańskie czynne są od poniedziałku do soboty oraz w ostatnią niedzielę miesiąca w skróconych godzinach. Ostatnia niedziela miesiąca jest też dniem darmowym, ale na miejscu potrafią przebywać wtedy niezliczone tłumy. Muzea są zamknięte przez kilka dni w roku, w tym w pierwszy i drugi dzień świąt Bożego Narodzenia czy 1 listopada.
Aktualne godziny otwarcia najlepiej sprawdzić na oficjalnej stronie.
Może się też zdarzyć, że podczas naszej wizyty niektóre z sal czy apartamentów będą zamknięte lub niedostępne dla turystów.
Bilety
Bilety możemy zakupić na miejscu w kasie lub na oficjalnej stronie pod tym adresem. Minusem drugiego rozwiązania jest obowiązkowa opłata rezerwacyjna wynosząca 4€. Plusem jest brak potrzeby stania w kolejce do biletów - mając zakupiony bilet online możemy ją ominąć.
Aktualne ceny biletów możemy sprawdzić na oficjalnej stronie.
Uwaga! Kasy biletowe zamykane są na dwie godziny przed zamknięciem muzeum.
W okolicy Watykanu (zaczynając od mostu przy Zamku Świętego Anioła) grasują tłumy naciągaczy, którzy będą chcieli sprzedać nam droższy bilet. Schludnie ubrani panowie lub panie zachęcają do zakupu wycieczki z przewodnikiem strasząc turystów skomplikowanymi przejściami i możliwością wyjścia z terenu Watykanu, przez co nie będziemy mogli wrócić do środka.
Jedyną teoretyczną możliwością na wcześniejsze wyjście z Muzeów Watykańskich jest skorzystanie z przejścia dla grup, które prowadzi z Kaplicy Sykstyńskiej bezpośrednio do Bazyliki św. Piotra. Wejście to jest jednak dobrze oznaczone (z widocznym zakazem przejścia) i nie da się z niego skorzystać nieświadomie.
Naszym zdaniem najlepiej po prostu omijać naganiaczy i nie wdawać się z nimi w zbędną dyskusje.
Czy warto zakupić bilet online?
Na to pytanie nie ma dobrej odpowiedzi. Naszym zdaniem w sezonie zimowym (z wyjątkiem okresów okołoświątecznych) można spokojnie stanąć w kolejce, choć chyba lepiej przyjść chwilkę po otwarciu (np. godzinę później), żeby ominąć największe grupy.
W sezonie letnim kolejki do kasy potrafią być już długie. Wydaje się nam, że po 12:00 kolejki do kas maleją, ale w każdy dzień może to wyglądać inaczej. Jeśli nie chcemy pechowo zablokować się w długiej kolejce i na prażącym słońcu to zakup biletu online może być dobrym wyborem.
Zdjęcia
W Muzeach Watykańskim możemy wykonywać zdjęcia, ale beż użycia kijków do selfie oraz statywów. Zabronione jest również korzystanie z funkcji flash. Zakaz robienia zdjęcia obowiązuje jedynie w Kaplicy Sykstyńskiej.
Ubiór
Wybierając się do Muzeów Watykańskich musimy ubrać się schludnie, czyli z zasłoniętymi kolanami oraz ramionami.
Przechowalnia bagaży
Na teren kompleksu nie wejdziemy z dużymi plecakami, walizkami, siatkami lub torbami, które możemy zostawić w darmowej przechowalni.
Posiłek
Na terenie Muzeów Watykańskich działa kawiarnia, ale ceny dla turystów z Polski mogą okazać się dość wysokie. Innym problemem mogą być kolejki, przez które możemy stracić dużo czasu. Najlepiej zabrać ze sobą przekąski oraz wodę (zamkniętą), które możemy spożyć na dziedzińcu.
Przy tworzeniu artykuły posiłkowaliśmy się materiałami dostępnymi na oficjalnej stronie Muzeów Watykańskich pod adresem www.museivaticani.va.
